Од 10 ноември годинава, влезот во Европската унија, Швајцарија, Норвешка, Исланд и во Лихтенштајн, кои се членки на Шенген системот, треба да изгледа вака за граѓаните на околу 60 земји, вклучувајќи ги и земјите од Западен Балкан, пишува Радио Слободна Европа.
„Добро ден. Вашите пасоши, ве молам. Треба да земеме најмалку четири отпечатоци од прсти. Треба само да ве сликаме. Ви благодариме и имајте убав престој“. Од 10 ноември годинава, влезот во Европската унија, Швајцарија, Норвешка, Исланд и во Лихтенштајн, кои се членки на Шенген системот, треба да изгледа вака за граѓаните на околу 60 земји, вклучувајќи ги и земјите од Западен Балкан, пишува Радио Слободна Европа. Тогаш ќе почне да работи новиот систем за влез и излез (Entry/Exit System – EES), кој беше воспоставен во ноември 2017 година, а чија имплементација беше неколку пати одложувана.
За следното лето е најавена имплементацијата на вториот европски систем за информации и овластувања за патување (ETIAS), што ќе значи дека патниците од земјите кои имаат безвизен режим со ЕУ мора да аплицираат онлајн за дозвола за влез, со плаќање провизија од 7 евра. Пасошите во сите земји од Западен Балкан се биометриски, чиповите содржат отпечатоци од прсти и фотографии и се целосно усогласени со условите што ги бара ЕУ за безвизен режим. Остануваат општите услови – патните исправи да не истекуваат за помалку од три месеци од датумот кога лицето планира да се врати во својата земја или пасошот да не е постар од десет години.
Кои се новите промени од средината на 2025 година?
„ETIAS“ ќе бара од граѓаните од околу 60 земји да пополнат посебен формулар преку интернет или мобилна апликација пред да патуваат. При првото пополнување на апликацијата, патникот внесува лични податоци, електронска пошта и телефонски број, како и детали од патната исправа. Патникот исто така ќе треба да внесе детали за образованието и тековното вработување, како и детали за планираното патување и престој во земјата на ЕУ.
Ќе се бараат и детали за какви било кривични пресуди, минато патување во воени зони или конфликтни зони, како и информации за тоа дали лицето е депортирано од која било земја. Од патниците се бара и дополнителна такса од седум евра, која се плаќа со платежна картичка. Плаќањето се врши како и секое купување преку Интернет. Ќе се внесе бројот на картичката, датумот на важност, податоците на лицето на чие име е издадена картичката, како и трицифрениот број CVV/CVC испечатен на задната страна на картичката до потписот на сопственикот. На сметката мора да ја има потребната сума на пари конвертирана во локална валута.
Таксата нема да ја плаќаат лицата под 18 и над 70 години, сопружниците/регистрираните партнери и децата на државјаните на ЕУ и земјите од Шенген зоната, како и децата на сопружниците/партнерите кои доаѓаат надвор од ЕУ.
„Групна“ апликација нема да биде возможна, односно во случај на семејно патување, секој член ќе мора посебно да аплицира за „ETIAS“.
Системот „ETIAS“ ќе биде достапен на јазиците на земјите-членки, вклучувајќи го и хрватскиот, а системот ќе прифаќа само латинични букви.
Патникот ќе може да го паузира пополнувањето на апликацијата, да ги зачува промените и да продолжи со внесување податоци во период од 48 часа.
Колку време е потребно за да се обработи барањето?
Како што е наведено на официјалната веб-страница на системот „ETIAS“, обработката треба да трае „неколку минути“. Доколку трае подолго, патникот треба да добие известување во рок од четири дена.
Од патниците може да се побараат и дополнителни информации или документација, на пример, потврда за резервација на хотел и потврда за вработување, кои треба да се достават во рок од десет дена, а во тој случај барањето треба да се обработи во рок од две недели.
Патникот може да биде поканет на интервју во амбасадата на земјата во која планира да патува, а во тој случај барањето треба да се обработи во рок од 30 дена.
Затоа, на патниците им се препорачува да го пополнат формуларот најмалку еден месец пред да купат билет или да резервираат сместување.
Доколку патникот добие одобрение за влез во ЕУ, тој ќе добие известување по е-пошта.
Дозволата „ETIAS“ ќе трае три години или додека не се замени патниот документ со кој некој патник аплицирал.
Формуларот е поврзан со патната исправа, што значи дека важи само со пасошот со кој се пријавил влезот. Нов пасош значи нова апликација. Ако „ETIAS“ е платен и одобрен за патување во една земја, тој важи за друга.
Одобрувањето на „ETIAS“ не значи дека едно лице може да остане во ЕУ повеќе од 90 дена во период од шест месеци или да работи во ЕУ.
Патникот ќе може да влегува и излегува од ЕУ онолку пати колку што сака и да патува до која било дестинација во рамките на Шенген зоната во периодот на важност на дозволата се додека го почитува наведениот временски рок.
Што ако човек нема интернет, банкарска картичка, е неписмен и слично?
Родителите го пополнуваат формуларот за своите малолетни деца, кои се ослободени од плаќање такса од седум евра.
Секој може да овласти трето лице – друго лице или комерцијален посредник – да аплицира во негово име или во име на нивните малолетни деца.
Со посредник, на пример туристичка агенција, мора да се потпише изјава за застапување за секое лице поединечно, а истото важи и во случај кога за некое лице се пријави пријател, сосед, ќерка или син.
Формуларот за декларација ќе биде достапен кога системот е оперативен, што ќе дозволи трето лице да обработува нечии лични податоци. Лицето или компанијата што е посредник исто така ќе треба да ги внесе своите податоци.
Посредникот има право да наплати „разумна такса“, а ЕУ предвиде можност за анонимно пријавување на оние кои наплаќаат прекумерна провизија.
На оние кои ќе одлучат да аплицираат преку посредник им се препорачува специјално да проверат дали податоците во апликацијата се точни пред да ја испратат, бидејќи во случај на каква било грешка – на пример внесување нула (0) наместо буквата „О“ – апликацијата може да се одбие, укине или откаже.
Во случај патникот да забележи грешка, може да пополни нова пријава или да побара корекција на грешката во старата пријава, а постапката за обработка во овој случај трае до 30 дена.
Како да се оди на погреб, да се посети родител кој е државјанин на ЕУ и слично?
Формуларот „ETIAS“ нема да мора да го пополнуваат лица кои имаат валидна виза – студентска, работна или слично – или дозвола за престој во земја на ЕУ.
Образецот исто така не го пополнуваат лица кои живеат покрај границата и поседуваат гранични пропусници, со чии пропусници поминуваат за, на пример, да ги обработат своите ниви од другата страна на линијата.
На членовите на екипажот на бродови и авиони за некои земји од ЕУ ќе им треба формулар „ETIAS“, за други не, што треба да го проверат пред да се симнат.
Исклучоци се и лекувањето во случај да е загрозен животот на барателот или роднина, одењето на погреб на член на семејството, обврската да се појави пред судот или некоја „важна обврска“.
Во тој случај, патникот ја пополнува апликацијата „ETIAS“ за т.н. ограничена лиценца во која се наведува причината.
Дозволата ја издава земјата во која патува лицето и важи само за патување во таа земја најмногу 90 дена. На пример, ако се работи за одење на погреб, земја од ЕУ може да дозволи влез само за деновите на погребот.
Ако некое лице аплицира и добие втор „ETIAS“ во меѓувреме за да патува во сите земји од Шенген, ограничената дозвола автоматски престанува да важи.
Исклучоци се предвидени за плаќање на данокот.
Ако, на пример, детето отпатува во земјата каде што живее неговиот родител кој е државјанин на ЕУ или член на Шенген системот, нема да мора да плати седум евра, но ако сака да патува во друга земја, тој ќе треба да пополни нов формулар „ETIAS“ и да ја плати споменатата сума. Истото важи и за сопружниците или регистрираните партнери.
Носителите на дипломатски или специјални пасоши чии земји имаат потпишано договори со ЕУ, вработените во НАТО не мора да аплицираат за дозволи за „ETIAS“, како и луѓето кои транзитираат низ европски аеродром.
Лицата со двојно државјанство на земја членка на ЕУ не мора да аплицираат, под услов да патуваат со пасош или лична карта на таа земја.
Што ако ЕУ одбие да даде дозвола?
На лицата без овластување за „ETIAS“ ќе им биде одбиен влез на граница.
Дури и добивањето на тој сертификат не значи дека на патникот автоматски му се дозволува влез во земјата на ЕУ. Сите патници сепак ќе бидат проверени и граничниот службеник може да одбие влез на лице кое не ги исполнува условите.
Некои од условите за влез се валидна патна исправа најмалку три месеци од датумот на планираното враќање, пасошот да не е постар од десет години, престојот да е оправдан и лицето да има доволно пари до планираното враќање.
Вообичаената сума е околу 100 евра дневно и зависи од земјата членка на ЕУ.
Некои од причините за одбивање влез се закана по безбедноста или здравјето, доколку за некое лице има потерница од земја и слично, што се утврдува со проверка во базите, лекарски преглед и слично.
Доколку барањето за овластување за патување „ETIAS“ биде одбиено, отповикано или откажано, лицето ќе добие е-пошта во која ќе се наведат причините за одбивањето и името на телото што ја донело одлуката.
Постои можност за жалба, а е-поштата ќе содржи информации до која земја или земји да се жали со опис на соодветната жалбена постапка. Жалбите се решаваат во согласност со законите на тие земји.
Лицето чие барање е одбиено може повторно да аплицира за „ETIAS“ дозвола.
Ако некое лице го отповика барањето, не може да се премисли потоа, туку мора да пополни нов формулар.
Надоместокот не се враќа доколку апликацијата биде одбиена.
Дали тоа ќе создаде поголем метеж на границите?
Со воведувањето на „ЕЕС“ останува скенирањето на патните исправи, престанува печатот на пасошите на граничниот премин, но земањето отпечатоци и слики што ќе се прават на секој граничен премин може да го продолжи чекањето во редици.
На аеродромите ќе се вршат проверки при слетување на аеродромите.
Земјите-членки ги изменија своите закони за да го намалат потенцијалниот метеж на копнените премини.
Собирањето на биометриски податоци и проверки преку базите на податоци на земјите од ЕУ може да се врши пред граничните штандови – додека патниците чекаат на ред – за да се овозможи подобар проток.
Тоа значи дека службениците на граничната полиција ќе можат да пешачат од возило до возило или да влегуваат во автобуси со специјални уреди за проверка на патниците.
Зошто е воспоставен системот?
Новиот „EES“ систем е воспоставен за да ги направи базите на членките на ЕУ поповрзани за да се олесни следењето на времето и местото на престој и да се осигура дека патниците не престојуваат повеќе од 90 дена во период од шест месеци.
Една од целите на новите мерки е да им го отежнат влезот на криминалците или терористите во ЕУ со лажни пасоши бидејќи секој пат кога ќе ја преминат границата ќе се врши биометриска контрола.
Патниците нема да плаќаат такса за земање биометриски податоци.
Податоците ќе бидат достапни за полициските служби на земјите членки на Шенген системот и полициската агенција ЕВРОПОЛ за време на криминални истраги, особено тероризам и организиран криминал.
Проверките на биометриските податоци ќе бидат засилени во средината на 2025 година, а точниот датум не е одреден.
Слични системи веќе се воведени од Соединетите Американски Држави, Канада и во Австралија.
