ДУИ објави осврт на предлог политичка платформа за легитимитетот Охридскиот договор стои како камен темелник на мирот, стабилноста и демократијата во Северна Македонија, олицетворувајќи ги аспирациите нашите нејзини граѓани за праведна и инклузивна држава и општество. Пред дваесет и три години, на 13 август 2001 година, беше потпишан Охридскиот мировендоговор, со што заврши периодот на војна и ја постави Северна Македонија на патот кон помирување, еднаквост, правда, консензуално управување и евро-атлантска интеграција.
Овој договор, посредуван и постигнат со поддршка и гаранција на меѓународната заедница, ги постави темелите за мирен соживот на различните етнички заедници во нашата држава, со посебен фокус на инклузијата и зајакнувањето на албанскатазаедница, како и на малцинските заедници. Охридскиот договор има големо меѓународно значење, што беше потврдено и со вклучувањето на специјалниот претставник на Европската унија и Соединетите Американски Држави, кои гопотпишаа договорот како меѓународни гаранти.
Со оглед на тоа дека Северна Македонија има договорни обврски кон Европската унија и Соединетите Американски Држави, тоа го прави Охридскиот договор меѓународен договор. Договорот наметна уставни промени, законодавни реформи и институционални промени насочени кон спречување на маргинализацијата на немнозинските заедници и обезбедување на нивно полно и еднакво учество во политичкиот, социјалниот и економскиот живот на земјата, додека во исто време ја повикува меѓународниот заедница да го надгледува неговото спроведување и да помогне каде што е потребно.
ЦЕЛТА И НАМЕРАТА на Охридскиот договор, гледано во контекст на неговото потпишување, се од суштинско значење за разбирање на неговите основни принципи и начинот на кој потписниците планирале да го спроведат. Тогашната Влада на Република Македонија и албанската заедница влегоа во договорот со добра волја, со искрена посветеност за изградба на демократска и мирољубива држава и општество водено од основните принципи на договорот.Охридскиот мировен договор беше создаден зарешавање на етничките тензии и војната преку внимателно балансирање меѓу двата основни воведни принципи:
• Зачувување на суверенитетот и територијалниотинтегритет, како и унитарниот карактер надржавата; Зачувување и рефлектирање на мултиетничкиоткарактер и состав на државата.
Од 2001 година, спроведувањето на принципитена Охридскиот договор генерално гарантирашемирен соживот меѓу различните етнички групи воСеверна Македонија и ја промовирашеправедната и еднаква инклузија на албанскатазаедница и малцинските заедници восоцијалниот, политичкиот и економскиот животна државата.Сепак, последните политички случувања соновата коалициска влада, формирана како резултат на изборите одржани во мај 2024 година, сериозно ги загрозија темелите на ЦЕЛТА И НАМЕРАТА, како и основните принципи на Охридскиот мировен договор.
Ирационалните дејства во однос на ограничувањена стандардите за политичко учество, постигнатипреку децениски напори за обезбедување настандарди за инклузија, се спротивни на ЦЕЛТА И НАМЕРАТА на Охридскиот договор и нанамерата на потписниците.Таквите дејства го лишуваат албанската и другитезаедници од стандардите за политичко учество кои државата ги постигнала досега, со што се нарушуваат принципите на Охридскиот договор и со тоа и демократскиот поредок на СевернаМакедонија.Во Северна Македонија, политичките партии сеорганизирани на етничка основа и гласачите традиционално и главно гласаат за политичките партии од нивната етничка припадност.
За да се зачува и рефлектира мултиетничкиоткарактер на Северна Македонија во јавниот живот (една од главните цели на Охридскиотдоговор) и за да се зачува стабилноста, владите генерално ја рефлектираат изборната волја на заедниците. Оттогаш, принципот на „етнички легитимитет“ генерално беше почитуван од сите влади. Во отсуство на овој принцип, етничките Македонци би можеле арбитрарно и преференцијално да одлучуваат која албанска етничка партија треба да ја претставува албанската заедница.
Оваа ситуација е проблематична: Кој е тогашсмислата за постоењето на етнички политичкипартии и која би била причината за една етничкизаедница да излезе и гласа на избори, ако накрајот претставниците на заедницата се избираатпреференцијално од етничката македонскапобедничка партија? Флагрантното прекршување и игнорирање наполитичката и изборна волја на втората поголемина заедница во земјата, албанскатазаедница, како и на малцинските заедници, е воспротивност со Амандманот VI на Уставот наСеверна Македонија и со принципот на правичнопретставување.
Со оглед на целта на Охридскиот договор и Уставот за обезбедување праведни стандарди заетничко претставување, неопходно е да сеприменат мерки кои ќе го зачуваат и рефлектираат мултиетничкиот карактер надржавата за да се обезбеди правилнаимплементација на договорот.Мерки како „Влада со етнички легитимитет“ гозајакнуваат Охридскиот договор и уставниотпоредок на државата, и треба да се зајакнат сопонатамошни иницијативи за обезбедување наконтинуирано спроведување на Охридскиот договор.
ПРАВНА ОСНОВА
Во принцип, правната основа за воведување навакви мерки се наоѓа во постојните домашнизакони, во спроведувањето на Охридскиот договор, како и во применливите меѓународни норми.
1. Домашно законодавство: Амандманот VI (1) на Уставот, уставниот принцип на правично претставување ја оправдува зачувувањето наоваа практика, која понатаму се зајакнува сотолкување на принципите на Охридскиотдоговор.
2. Охридскиот договор: ЦЕЛТА И НАМЕРАТА на договорот;
3. Меѓународно право: Виенска конвенција затолкување на договорите;
4. Меѓународно хуманитарно право: Универзална декларација за човекови права и други договори за човекови права, како што е член 25 од Меѓународниот пакт за граѓански и политички права („ICCPR“), на кој СевернаМакедонија е држава-потписничка. „Претставувањето исто така мора да биделегитимно“.
Држава која не гарантира правично и легитимно претставување го поткопува човековото право наполитичко учество и принципот на правичнопретставување вклучен во Уставот (АмандманотVI) и изразен во член 4.1 од Охридскиот договор, бидејќи во пракса овозможува претставниците намнозинството да ги изберат преференцијалнопретставниците на заедниците или воопшто да неги изберат.
Политички аргументи
Правните основи треба да бидат балансирани и даги земат предвид целите на политиката и наполитичките партии во нивните одлуки, особено вофазата на формирање на владата, што претставуваполитички процес.
Кредибилитет и отчетност
Воопшто, степенот на доверливост и отчетност навладата се мери според одговорноста што ја има запретставување на политичката волја на ситегласачи, што е воедно основниот принцип напропорционално претставување. Еден ефективен политички систем е тој во којвласта е одговорна пред гласачите на највисокможен степен.Изразувајќи ја својата преференција за конкретнаполитичка партија, гласачите треба да имаатможност да влијаат на формирањето на владата и даучествуваат во процесот на формирање накоалицијата на партиите преговарачки.
Исклучувањето на политичката партија иликоалицијата која на последните избори добиламнозинство од гласовите во албанскиот блок не гиисполнува овие очекувања.Додека отчетноста на владата е еден од темелите воопштествата кои се соочуваат со поделби, дејствијата кои ја загрозуваат таа веројатно ќедоведат до долгорочна непредвидливост.
Консоцијативна демократија
Четири мерки се сметаат дека ја гарантираат консоцијативната демократија:
• Поделба на извршната власт;
• Автономија на групите;
• Пропорционалност и
• Реципрочни вета.
Поделбата на извршната власт се однесува наформирање на коалициска влада, каде што сителегитимни политички претставници имаатзагарантирано претставување.Автономијата на групата пренесува право на одлучување за одредени прашања на соодветнитезаедници. Пропорционалноста ја застапува распределбатана јавните ресурси праведно и еднакво, како штосе владините позиции, мандатите во парламентот, позициите во администрацијата и буџетот. Реципрочното вето му овозможува на едназаедница да ги заштити своите витални интересии обезбедува никој друг да не одлучува за важнипрашања за заедницата.
Духот на Охридскиот договор и Уставот наРепублика Северна Македонија го прифаќаатпринципот на консоцијативната демократијат.Генерално, во Северна Македонија, принципот наконсоцијативната демократија се применувапреку норми и практики со цел да се одржирамнотежа меѓу интересите и потребите на дветегрупи, етничките Македонци и албанскатазаедница, како и на малцинските заедници.Новите мерки треба да го почитуваат овојпринцип за да се избегне долгорочнанепредвидливост и повторување нанепочитувањето на етничкиот легитимитет, надвете нивоа, централно и локално.
Еднаквост и праведност (Equity)
Еднаквоста и праведноста не можат да се постигнатако заедницата која треба да биде претставенаспоред принципот на пропорционалност, всушносте лишена од претставување, затоа штопретставниците кои се избрани да ги штитат и претставуваат најдобро интересите на заедницатасе исклучени од извршното одлучување наарбитрарен и преференцијален начин од страна намнозинството, со што се суспендира изборниотлегитимитет.
Применувајќи ја оваа политичка основа напрашањето на формирањето на владата, еднаквостаможе да се постигне ако секоја заедница ја претставуваат избраните легитимни претставници на нивната мнозинска воља пропорционално соголемината на заедницата.Таквата формула има за цел праведно да јараспореди политичката власт и да ја рефлектирадемографската реалност на една држава.Во тој контекст, теоријата на праведност е тесноповрзана со консоцијативната демократија, најмногу со пропорционалноста. Во исто време, праведноста подразбирапретставување на секоја заедница во донесувањетоодлуки, што, како што беше наведено погоре, е поврзано со квалитетот на претставувањето.
За таа цел, претставниците на заедниците можат да преземат:
(1) политички дејствија и
(2) специфични мерки.
Додека политичките дејства се однесуваат наполитичките стратегии што ќе се усвојат за да сепромовираат инклузивни наративи, специфичнитемерки имаат за цел да постигнат конкретенрезултат, како што е консолидирање на практикаили на обичајно право, во закон или воведување нанова законска мерка. Воопшто, политичките дејства и специфичнитемерки ќе се преземат на кумулативен илиалтернативен начин, во зависност од околностите, како и од соодветните социјални, политички и економски услови.
Во спроведувањето на овие мерки, внимателно ќеги вклучиме принципите и успешните практики од Северна Ирска, Белгија и Швајцарија, како и оддруги демократски земји, истовремено потпирајќи се на нашите воспоставени пристапи, за да обезбедиме инклузивно решение и чувствително на контекстот создаден од неодамнешните ирационални дејства, специфики и околностите вомултиетничкото, мултикултурно општество на Северна Македонија.
