Огромни редици околу гигантските маркети и продажни салони, тепачки за да се дојде до некој производ, чекање со саати пред почетокот на попустите – оваа сцена порано беше многу познато за време на „Блек Фрајдеј“ (Црн петок), вели Барбара Кан, професорка по маркетинг на Универзитетската школа Вартон од Пенсилванија во изјава за Ен-Би-Си њуз.
Но, во последниве години, додава таа, она што го дефинира шопинг лудилото значително се промени. Нема повеќе трчање во продавниците пред изгрејсонце за да можете да купите нешто за време на попустите кои трае само 24 часа. Сега, црниот петок треба да се натпреварува со „сајбер понеделникот“, бидејќи продажбата во голема мера се префрли на интернет. Некои дури велат дека црниот петок е заменет со црн ноември, поширокиот термин што експертите го користат за да ги опишат едномесечните попусти што траат до викендот на Денот на благодарноста.
„Црниот петок порано беше поттик за луѓето да одат во продавница. Но, како што се претвори во општа промотивна сезона, самиот црн петок ја изгуби својата магија: чувството за итност“, посочува Кан.
Црниот петок пред ковид пандемијата
Пред ковид пандемијата, имаше знаци дека интензитетот на црниот петок полека опаѓа со текот на годините. Но, според Националната федерација за малопродажба (НФМ) на Америка во 2019 година, за прв пат, црниот петок го надмина сајбер понеделникот како најпрометниот ден за онлајн купување. Потоа, околностите во 2020 година дополнително ги мотивираа трговците на мало да ги обноват нивните типични понуди за време на црниот петок преку промовирање на онлајн купување и трансформирање на повеќедневните продажби во повеќемесечни настани за „штедење“.
Овие напори работеа во корист на трговците на мало: бројот на онлајн купувачи на црниот петок ја помина границата од 100 милиони во 2020 година, што никогаш претходно не било видено од страна на НФМ. Оттогаш, трговците на мало му пристапија на црниот петок со слични стратегии, што резултираше со споредливи трендови.
Секоја година од 2019 па до сега, има повеќе вкупно онлајн купувачи за време на црниот петок отколку за време на сајбер понеделникот, според НФМ. Сепак, луѓето историски трошат повеќе на сајбер понеделник отколку на црниот петок. Ова може да биде резултат на пораките на веб-страниците на трговците на мало, кои укажуваат дека сајбер понеделник е последна шанса на купувачите да ги искористат предностите на зделките, вели д-р Рос Стајнман, професор по психологија на потрошувачите на Универзитетот Виденер.
По црниот петок во 2021 година, експертите почнаа внимателно да го следат влијанието на раните зделки. Ова беше особено важно во светлината на првиот настан на Амазон за т.н. октомвриски „прајм“ ден, кој оттогаш стана главен во календарот за продажба на трговците на мало. Тоа во суштина ја започнува празничната сезона на шопинг и ги тера другите трговци на мало да понудат соодветни настани за штедење околу еден месец пред црниот петок. Но, и покрај сега веќе продолжениот период на рани зделки, продажбите за време на црниот петок се вратија на стариот пат од 2022 година. Компанијата Адобе проценува дека тие изнесуваат вкупно околу 9,12 милијарди долари во 2022 година и 9,8 милијарди долари во 2023 година.
За 2024 година експертите не предвидуваат дека ќе се види нешто невообичаено за време на црниот петок. Попустите се започнати недели однапред, како што беа изминатите години, а експертите се уверени дека онлајн продажбата ќе доминира помеѓу Денот на благодарноста и сајбер понеделникот.
Како црниот петок стана црн ноември
Црниот петок го означуваше почетокот на шопинг сезоната за зимски празници, додека 24 декември – ден пред Божиќ – го означуваше крајот, вели Кален. Но, бидејќи многу трговци на мало сега нудат зделки повеќе од еден месец пред црниот петок, овој календар за малопродажба станува застарен.
За разлика од Амазон прајм деј и сајбер понеделникот, црниот петок се смета за лично, социјално шопинг искуство. Тоа се случува во петокот по Денот на благодарноста, што е неработен ден за повеќето вработени. Бидејќи луѓето се дома, трговците на мало ги намалуваат цените на стоките за да привлечат групи потрошуваче во продавниците, давајќи им на пријателите и членовите на семејството можност да прават нешто заедно.
Од каде доаѓа името Црн петок
Терминот „црн петок“ првично немал врска со купувањето, вели Ненси Коен, историчар и професор на бизнис школата Харвард. Тој ја опишува финансиската паника во 1869 година што произлезе од инвеститорите Џеј Гулд и Џим Фиск кои ги зголемија цените на златото и на крајот предизвикаа пад на пазарот. Од својот почеток во 19 век, терминот „црн петок“ генерално се користи за опишување други лоши настани или негативни ситуации, како што се работниците кои не се појавуваат на своите работни места ден по Денот на благодарноста, вели Коен.
Првиот „Црн петок“ кој конкретно се однесуваше на шопинг денот по Денот на благодарноста се случил во 1950-тите години. Полицијата во Филаделфија се пожали на приливот на луѓе кои доаѓаат во градот да купуваат денот по Денот на благодарноста, нарекувајќи го „црн петок“ затоа што морале да ја контролираат толпата. Оттаму, терминот се користел за да се опише купувањето на тој ден и добивал на интензитет со секоја измината година.
Првично, трговците на мало биле вознемирени поради името „Црн петок“ бидејќи терминот имал негативна конотација, вели Коен. Наместо тоа, се појавија напори да се нарече „Голем петок“, но на крајот не успеаја. Трговците потоа го променија наративот и одлучија дека црниот петок е кога тие треба да бидат „во црно“, финансиска фраза што ја опишува профитабилноста и просперитетот на бизнисот, за разлика од тоа да се „во црвено“ или во негативно салдо на сметката.
Коен вели дека идејата за позиционирање на црниот петок како празник на шопинг „галопирала напред“ помеѓу 1970-тите и 1980-тите, што таа го припишува на трговците на мало кои поттикнуваат конкуренција меѓу себе и ги прошируваат зделките што ги нудат.
Севкупно, немаше дефинитивен момент што нè натера да го наречеме црниот петок „црн петок“, вели Коен. „Тоа е навистина еволуцијата на јазикот и дефиницијата, практиките на малопродажбата и потрошувачите кои реагираат на тоа“, додава таа.
