Медиапул-Софија Ноќта на 8 декември, падна режимот на Башар ал Асад во Сирија. Во земја чии различни провинции се под контрола на повеќе невладини групи, опозицијата слави победа. За тоа кој контролира различни делови од земјата и дали групите кои исповедаат различни вери веројатно ќе можат да се договорат, независната руска публикација „Медуза“ разговараше со Дина Лисњанскаја, ориенталист, истражувач на Универзитетот во Тел Авив и автор на Телеграм каналот „Војна и мир на Блискиот Исток“.
Кои групи ги контролираат провинциите во Сирија?
Оние кои се нарекуваат бунтовници се поделени во неколку групи. Најважни во моментов се сунитските салафити, предводени од организацијата наречена Хајат Тахрир ал-Шам. Тоа е огранок на Ал Каеда во Сирија, која порано беше позната како Џабхат ал Нусра за време на граѓанската војна. Од 2019 г тие функционираат како Хајат Тахрир ал Шам под покровителство на Турција. Нивната цел беше да ја ослободат Сирија од Асад (самиот не е сунит). И успеаја во тоа. Под нив се уште има доста голем број салафитски организации. Во нивните редови има многу борци од постсоветскиот простор: многу од Узбекистан, некои од Таџикистан, Руската Федерација, на пример, Дагестан.
Салафитите го започнаа напредувањето од Идлиб на 27 ноември и го зазедоа целиот брег. Алепо беше заземен – а потоа тргнаа по автопатот М5 кон Дамаск. По овој пат, тие стигнаа на југ, до градот Хама, ја освоија Хама, потоа Хомс – и дури потоа стигнаа до Дамаск. На југ, во сирискиот Голан, живеат Друзите. Тие се приклучија на востанието и го зазедоа целиот јужен дел на Сирија, вклучувајќи многу важни стратешки точки, приодите на Дара, приодите кон Кунеитра во Голанската висорамнина и се приближија до Дамаск од југ. А на североисток територијата е под контрола на Курдите. Тие се исто така бунтовници: нивното движење сака да го ослободи Курдистан. Курдите го освоија Деир ез-Зор, стратешки важна точка на ирачката страна.
Какви се односите меѓу овие групи? Сега ќе почнат да се караат или ќе се помират?
Друзите ќе можат да се договорат со кој било. Може да се очекува битка меѓу салафитите и Курдите: тие се мразат едни со други, иако понекогаш имаат привремена соработка. Но, веќе во еден од регионите на Сирија, салафитите тргнаа против Курдите. Ќе се обидат да ги освојат сите територии и од нив.
Што ќе се случи со алавитите? Тие се бореа за Асад затоа што веруваа дека ако рој замине, тие ќе бидат убиени.
Тие се во опасност. Но, лидерот на Хајат Тахрир ал-Шам Абу Мохамед ал-Џулани одржа говор во кој рече дека организацијата е подготвена за влада во која ќе бидат претставени сите малцинства. Значи, не треба да се плашите од нас, рече тој. Можете да верувате или не. Да бев од алавитите, немаше да верувам. Затоа што сега сунитите ќе имаат сериозна желба да се одмаздат за децениското угнетување. Нешто слично се случи и во Ирак по соборувањето на Садам Хусеин во 2003 година. Само ако во Сирија угнетеното мнозинство се сунити, тогаш во Ирак тоа беа шиитите, а Садам и неговата елита беа сунити. Шиитите беа масакрирани масовно, понекогаш дури и со хемиско оружје. И кога Садам беше соборен, шиитите се свртеа против сунитите. Сега сунитите можат да го сторат истото против алавитите во Сирија.
Која е улогата на Турција во сето ова?
Турција ги негува овие исламистички групи. За нив регрутира борци од Централна Азија, Блискиот Исток и Северна Африка. Им исплаќаше плата и им обезбеди се што им е потребно. Тие беа сместени на оние територии во Сирија кои се ефективно под турска власт од 2019 година. Сите овие обучени сили беа веднаш испратени во битка веднаш по прекинот на огнот меѓу Израел и Хезболах. Иран и Хезболах, сојузниците на Асад, беа поразени од војната со Израел. Нејзиниот друг сојузник, Русија, е силно вклучена во Украина.
Како се случи Турција да соработува со поранешната т.н. Исламска држава?
Хајат Тахрир ал-Шам не е баш Исламска држава. Тоа се два различни ограноци на Ал Каеда. Во моментов Хајат Тахрир ал Шам не ги користи методите на Исламската држава. Тие имаат сосема поинаков пристап, многу попрагматичен.Ако ја погледнеме ситуацијата во целина, гледаме две главни оски. Едниот е шиитски, проирански. Другиот е сунитски, кој имаше мала поддршка се до вклучувањето на Турција. Ова е продолжение на големата Студена војна на Блискиот Исток, која трае веќе околу две децении.Ова е опасен сигнал кој укажува дека и Турција минува низ одреден процес на радикализација. Партијата на Ердоган е поврзана со Муслиманското братство. Тие не се салафити, туку се се фундаменталистичка сунитска организација. Значи, она што го гледаме овде е всушност војна меѓу сунитите и шиитите. А Турција како сунитска земја природно е на страната на сунитите.
