Минатата недела, рускиот претседател Владимир Путин објави „делумна мобилизација” со цел да ја зајакне неговата ненадејна војна против Украина. Сепак, преправањето дека има нешто делумно во овој потег е исто толку убедливо како и тврдењето на Путин дека Русија само спроведува „специјална воена операција” во Украина. По најавата на Путин, министерот за одбрана Сергеј Шојгу рече дека ќе бидат повикани 300.000 мажи со воена обука и искуство. Но, некои извештаи покажуваат дека тоа не е бројката наведена во официјалните документи со кои се одобрува мобилизацијата, а деловите од указот на Путин што беа објавени во јавноста не вклучуваат никакви ограничувања за овластувањето на Министерството за одбрана да повикува луѓе. Според некои извештаи, околу еден милион мажи би можеле да бидат регрутирани, а некои воени комесаријати веќе се чини дека неселективно подготвуваат мажи.
Регрутирањето претставува драматичен пресврт во војната и во владеењето на Путин. Кремљ очекуваше војната да биде кратка. Кога тоа не заврши брзо, Путин најде начин да ја води на начин кој во согласност со политичкиот стил што го применува од доаѓањето на власт во 2000 година. Неколкуте Руси кои беа воодушевени од империјалните ветувања на војната можеа да го веат знамето и да ја истакнат буквата „z”, официјалниот симбол на војната. Оние кои беа исплашени или вознемирени од војната можеа тивко да се кријат во неизвесноста. Оние што искажуваа незадоволство во јавноста секогаш беа казнети: илјадници беа уапсени затоа што маршираа или држеа натписи на кои, меѓу другото, пишува („не за војна”) или фразата „два збора”, еуфемизам за „не за војна”. Никој не можеше да излезе против власта или да искаже несогласување во јавната сфера. Секое организирање против војната беше строго забрането, а прекршителите беа строго казнети.
Овој одговор не беше фашизам, и покрај вообичаената примена на тој термин за да се опише владеењето на Путин. Тоа беше зачувување на атомизирано и попустливо општество кое беше безбедно аполитично и кое нема да ги наруши активностите на Кремљ. За оваа состојба да продолжи и понатаму, војната мораше да остане далеку. Тоа мораше да биде променлива апстракција врз која би можеле да се проектираат субјективните ставови на Русите, без разлика дали тие биле провоени или антивоени. Податоците од анкетите покажуваат дека, пред мобилизацијата, војната имаше поддршката од повеќе од 75 отсто од Русите. Таквото прифаќање беше најдобриот можен јавен одговор од гледна точка на Кремљ. Рамнодушноста беше на второ место.
Но, војната не одеше според планираното, а Путин остана без опции. Доколку Путин се повлече, Украина ќе ја зголеми воената сила и дополнително ќе се интегрира во европските и трансатлантските институции, исход што би ја направил војната совршено контрапродуктивна и затоа неприфатлива за Путин; тоа би бил руски пораз. Во исто време, Русија не може да ја добие војната со инструментите што ги има во моментов. Тоа беше докажано на 10 септември, кога украинските сили повторно зазедоа огромни територии. Руската војска е исцрпена и е премала за да ја задржи целата земја што ја зазеде од февруари. Без промена на статус квото, Украина најверојатно ќе продолжи да остварува дополнителни придобивки, можеби дури и ќе продолжи кон Крим, територијата што Русија ја анектираше во 2014 година и која е тесно поврзана со наследството на Путин.
Русија имаше многу неуспеси во Украина, но не е поразена земја. Има богатство и население и индустриски капацитети да ја одржува војната – но само ако се мобилизира. Се нагласува дека повикувањето на мобилизација е многу поедноставно отколку нејзиното спроведување, нешто што Русија не го направила со децении. Дури и ако војската може да ја подобри логистиката – а искуството од првите денови сугерира дека веројатноста за тоа е мала – мобилизацијата ќе биде добра само толку колку што е стратегијата зад неа. Мобилизација заради губитничка стратегија ќе му создаде повеќе проблеми на Путин отколку што ќе реши. Тоа дури може да ја поткопа способноста на Путин да владее.
Во најмала рака, мобилизацијата ќе ја врати политиката во Русија. Ќе ја изеде јавната рамнодушност која долго време беше клучна за путинизмот. Русија веќе беше сведок на бран протести како одговор на минатонеделната најава на Путин, а огромен број Руси кои ги исполнуваа условите за мобилизација се упатија кон границите веднаш откако Путин го објави планот. Политичкиот притисок ќе дојде до Кремљ не само од противниците на војната, туку и од оние кои се вознемирени од запрепастувачката неспособност на војската и навидум недостатокот на решителност. Првата група речиси и да нема политичка моќ. Втората, сепак, има потенцијал да се претвори во предизвик за Путин. Во изминатата недела, некои од најжестоките поддржувачи на Путин и војната изразија загриженост дека кампањата за мобилизација изгледа лошо испланирана.
За да се избегне тој ризик за моќта на Путин и заканата од голем отпор, Кремљ ќе мора да го репресира руското население многу повеќе отколку што правеше претходно. Според ОВД-Инфо, руска организација за човекови права, над 2.300 антивоени демонстранти биле приведени низ Русија за пет дена по објавувањето на мобилизацијата. Но, репресијата може да заземе хаотичен моментум сам по себе. Тоа може да генерира згрозеност и бес. Зголемената репресија во време на хаотичната мобилизација веќе предизвика немири на некои места, вклучително и палење на мобилизациските пунктови. Ваквите инциденти би можеле да се намножат и да станат тешки за управување за руската влада.
Меѓутоа, наместо да очекува револуција или пуч во палатата, светот треба да се подготви за долга војна во Украина. Репресијата нема нужно да ја забрза или поедностави мобилизацијата, но ќе ги држи улиците тивки и ќе му овозможи на Путин да продолжи со својата агресија.
ВОЈНАТА ДОАЃА ДОМА
Одлуката на Путин да ја нападне Украина во февруари запрепасти голем дел од руското население. Имаше повеќемесечно зголемување на силите во пограничните региони, а до јануари, стана јасно дека нешто се подготвува. Сепак, не изгледаше дека мнозинството Руси сакаа нивната земја да води војна против соседот кој очигледно немаше намера да ја нападне Русија. Војната не беше посакувана. Но, сепак, далеку од тоа дека беше непопуларна.
Војната ѝ служи на примарната надворешнополитичка цел што Путин ја спроведува повеќе од две децении: потврдување на рускиот суверенитет (како што тој го гледа), особено на териториите на поранешниот Советски Сојуз. И ниту една од тие територии не е посуштинска од Украина. Рускиот суверенитет не мора да значи воена акција или колонизација на Украина. Но, тоа бара задржување на Украина во сферата на влијание на Русија. Русија би сакала да ги напише правилата во Украина, по можност од дистанца, како што се обиде да направи пред револуцијата Мајдан од 2013-2014 година. На овој или оној начин, Москва сака да биде одлучувачкиот глас за украинските прашања што Путин ги смета за суштински за Русија.
Војната од 2022 година е популарна како израз на рускиот суверенитет. Поддржувачите тоа го гледаат како одбранбена војна против непријателскиот Запад кој дошол до границите на Русија, заканувајќи се дека ќе ја уништи. Тие, исто така, го гледаат како војна против „нацистичките” украински националистички сили кои ги загрозуваат Русите и граѓаните на Украина кои зборуваат руски. Ваквите убедувања не беа ограничени на крајната десница или на екстремните националисти во Русија; тие се широко распространети. Според ова мислење, Западот ја пречекоррил линијата во Украина. Ги игнорираше руските интереси. Соединетите Американски Држави особено ја нарушија руската гордост со преземање голема улога во Украина: се чини дека Вашингтон не беше задоволен со доминацијата на поголемиот дел од Европа, па мораше да доминира со цела Европа. Овој наводен американски став му дозволи на Кремљ да ја оквалификува војната во Украина како добра војна. Во првите седум месеци, Кремљ најмногу бараше од Русите да ја поддржат нивната земја во војната, а огромното мнозинство Руси се согласи. Тоа беше доволно.
И, за разлика од советско време, засега постои вентил за ослободување од какво било несогласување: можност за напуштање на Русија. Неколку стотици илјади Руси го направија токму тоа во пресрет на инвазијата. Земајќи ги со себе своите антивоени чувства, тие ја напуштија Русија од професионални причини, од морални причини и од страв од тоа што војната може да ѝ направи на Русија. Тие што заминаа беа речиси сите образовани професионалци од урбаните центри. Имаа ресурси да заминат: пари, вештини, странски контакти. Некои од нив, сепак, на крајот морале да се вратат бидејќи останале без работа и пари.
Надвор од Русија можеа да кажат и да пишуваат што сакаат. Тие можеа да бидат жестоко против војната. Меѓутоа, со заминувањето, тие повеќе не беа политички присутни во Русија. Кремљ лесно може да ги отфрли нивните критики како непатриотски. Тоа беше елегантно решение за проблемот со популарноста на војната. Кремљ не мораше да произведува согласност толку многу колку што требаше да ја менаџира и одржува. Несогласувањето беше казнувано – но потенцијалните неистомисленици едноставно можеа самите да се тргнат и повлечат од политичката сцена.
Путиновата „цака” беше бариерата што тој ја изгради меѓу војната и секојдневниот живот. За огромното мнозинство Руси, војната во Украина остана апстракција, слична на реално ТВ-шоу. Во текот на летото, повеќето Руси можеа да продолжат да уживаат во убавото време и во рутините на цивилниот живот. Совршена илустрација на оваа динамика беше прославата на Денот на Москва на 10 септември, што се одржа како во време на мир. А зошто да не? Москва беше во мир. Зошто да не се забавувате? Путин се појави во јавноста, отворајќи огромно панорамско тркало, најголемо во Европа, за уживање на московјаните. Но, војната ги прекрши условите на овој смирувачки наратив. Додека Путин се смееше и Москва славеше, руските сили претрпеа огромен и понижувачки пораз околу Харков во Украина. (И панорамското тркало се расипа речиси веднаш штом почна да работи.)
НЕПРИЈАТЕЛИ ВНАТРЕ?
Путин сега се соочува со временски рок. Тој не може брзо да ја добие војната и можеби воопшто не е способен да ја добие. Можеби ќе може да маневрира кон исходот што тој и неговата земја можат да го прифатат, но тоа би бил повеќегодишен проект. За обичните Руси, тоа време ќе биде обележано со болка, загуба и страдање. Војната ќе ги задуши задоволствата на мирот и ќе го намали јавниот ентузијазам. Во овој поглед, Путин може да има корист од проучувањето на историјата на советската војна во Авганистан. Самата војна не предизвика пад на Советскиот Сојуз, но како што се повеќе семејства гледаа како нивните синови ги враќаа во мртовечки вреќи, свесноста за загубите предизвика незадоволство. Војната го уништи легитимитетот на владата. Заедно со многу други катализатори, го забрза падот на Советскиот Сојуз.
Мобилизацијата значително ќе му го отежне движењето на Путин низ домашниот пејзаж. Водел многу војни како претседател на Русија, но никогаш не бил воен претседател. Тој ќе мора да присили стотици илјади млади мажи да облечат униформа. Општите морални проблеми поврзани со регрутите ќе се вкрстат со специфичните морални проблеми со кои се соочува руската војска во Украина: лоша организација, слаба ефикансост, големи загуби и исцрпеност.
Путин ќе мора да го мобилизира и јавното мислење. На Русите повеќе нема да им биде дозволено да се држат на дистанца од државата, давајќи ѝ неказнивост и добивајќи приватност за возврат. Путин ги прекрши условите на неговиот договор со народот. Од нив ќе се бара да покажат ентузијазам за војната. Поттикнување на поддршката за војната и дестимулирање на противењето ќе бидат владини проекти. Кремљ нема да ѝ пристапи на таа задача со лесно и ќе ја стави на тест идеолошката искреност на Путин. Состојките што ја сочинуваа руската политичка култура за време на ерата на Путин – комплексен спој на советски, постсоветски, царски руски и модерни руски елементи – ќе треба да се заменат со погруб, поочигледен руски џингоизам. Во меѓувреме, сè поголем број ќе се обидат да заминат од земјата, да ја избегнат воената служба или да ја напуштат војската.
Мобилизацијата ќе повлече сузбивање на емиграцијата. Пред крајот на септември, веројатно е дека границите ќе се затворат за оние што ги исполнуваат условите за мобилизација. Антивоените Руси и оние кои претходно мислеа дека можат да ја игнорираат војната, ќе бидат заглавени дома. Владата ќе употреби закани или насилство за да го принуди нивниот молк. Нервозната влада ќе мора да се бори со евентуално запаливата, иако неорганизирана, сила на протест. Кремљ можеби ќе треба да отвори и други фронтови на репресија, насочени кон националистичките кругови кои со месеци повикуваат на мобилизација и кои можат да се смират само со победи на бојното поле, кои мобилизацијата можеби нема да ги постигне. Некои од овие подбуцнувачи на војна се истакнати политички фигури. Путин можеби ќе треба да ги потиснува не само уличните протести и опозициските движења, туку и кадрите кои би можеле да бидат подготвени да размислуваат за негово отстранување од власт.
НЕМА ВРАЌАЊЕ НАЗАД
Планирање на функционален исход во Украина веројатно е надвор од разбирањето на Путин во овој момент. Украинската војска е премногу силна за владата во Киев да направи отстапки за Москва, дури и ако сака да преговара за крај на борбите. Војната беше премногу брутална за Украинците да простат и заборават.
Сепак, Путин исто така нема да отстапи. Ќе бара начини да ја продолжи војната, што за него никако не е невозможно. Мобилизацијата ќе му овозможи да воведе нови војници во војната и можеби да организира ненадејни напади. Тој може да ги одложи најлошите последици од катастрофалната војна, иако неорганизираната мобилизација може да заврши со оптоварување на руската војска. Колку е подолга војната, толку е поголема веројатноста дека економскиот колапс во Украина или политичките промени во Европа или во САД би можеле да отворат можности за Русија. Тоа е мрачна стратегија и на многу начини стратегија со мала веројатност, но тоа е стратегија пропорционална на можностите на Русија.
Наглото засилување на репресијата е тешко за авторитарните режими. Постои мистериозна точка во која зголемената репресија генерира зголемени немири и непозната точка во која започнува револуцијата. Меѓутоа, Путин е студент на руската историја и разбира дека руската тенденција за револуција не доаѓа кога државата има моќ, туку кога ја отстапува моќта. Цар Николај Втори абдицирал за време на Првата светска војна, откако започнал војна против Јапонија која ја ослабнала руската империја. Привремената влада што следеше немаше сила или волја да ја спречи болшевичката револуција. Советскиот лидер Михаил Горбачов е појасен пример за Путин. Горбачов не ја негираше советската заостанатост. Тој призна одредени грешки и се повлече од Авганистан. Преку гласност и перестројка им ја пренесе власта на народите на Советскиот Сојуз. Но, олабавувањето на контролата на Комунистичката партија предизвика револуција која го собори режимот. На Советскиот Сојуз му недостасуваше кохезија и волја да се одржи во живот. Путин нема да ја направи таа грешка. Наместо тоа, тој ќе се сврти кон примерите на царевите Николај I и Александар III, и на советските водачи Јосиф Сталин, Никита Хрушчов и Леонид Брежњев, кои можеа да ги потиснат несогласувањта дома, да ги задржат своите поданици во ред и жестоко да ги следат линиските политики без да се дозволи несогласувањето да се кристализира во значајни движења.
Путин има на располагање огромна архитектура на репресија. Бројни медиуми служат како гласноговорници на владата во последните две децении. И од почетокот на војната во Украина, преостанатите невладини медиуми се затворени или принудени да ја напуштат Русија. Самиот Путин дојде од безбедносните служби, како и многу негови колеги во Кремљ. Тој ги има сите потребни ресурси за да ја трансформира Русија во брутална полициска држава, многу порепресивна отколку што е во моментов. Тоа нема да му донесе искрена поддршка за војната, а можеби ниту предност во војувањето. Но, тоа ќе му даде начин да ги собере Русите во воените напори и строго да го казни секој што ќе му застане на патот. Во водењето на неговата војна дома, тој ќе биде немилосрден./
Фото: ЕПА
