Кога зборувам за 2 август 1944 година и за измамата на тoгашните комунисти, се разбира, не се работи за чинот на конституирањето на македонската држава. Од тој чин нема, ниту ќе има поголем во нашата историја.
Се работи за она „внатре“ во новата држава; за ветеното внатрешно уредување – за економскиот, социјалниот и за политичкиот систем. Тоа ветување е претворено во огромна измама.
Како?
Па еве, едно потсетување за оние што никогаш не помислиле на тоа и никогаш не ја прочитале славната Декларација на АСНОМ за правата на граѓаните на Демократска Македонија. Клучните точки од неа:
Точка 3: „На секој граѓанин му се гарантира сигурноста на личноста и имотот, загарантирано е правото на сопственост и часната (приватната) иницијатива во стопанскиот живот.
Точка 4: „На секој граѓанин му се гарантира слободата на вероисповед и слободата на совеста“.
Точка 5: „На сите граѓани им е гарантирана слободата на говорот, печатот, собирањето, договорот и слободата на здружувањето.
Веднаш по формирањето на првите органи на новата држава (на Републиката во составот на СФРЈ) ги „снемало“ правото на загарантираниот имот, правото на сопственост, часната (приватната) иницијатива во стопанскиот живот, слободата на совеста, слободата на говорот, печатот, собирањето, договорот и слободата на здружувањето. Настапува ерата на национализацијата, конфискацијата, секвестрацијата, колективизацијата, цензури на напишаното, санкциите за изреченото, лишувањето на луѓето од дотогаш веќе прифатените „неотуѓиви права на човекот и граѓанинот“. Извојувани и применувани, чекор по чекор, првично во атарот на т.н. „западна цивилизација“.
Како е изведена оваа голема измама?
Со репресија! Но, која била тактиката?
За тоа пишува и проф. Дејан Јовиќ (не само тој), во својата книга од 530 страници, под наслов „Југославија, држава која је одумрла“. Значи, на следниов начин:
„Во Втората светска војна… југословенските комунисти го истакнуваа принципот на националната еманципација многу повеќе од идејата за социјалната правда и за социјалистичката револуција. Тоа не било само последица на сопствениот прагматизам, туку и израз на лојалноста спрема главните сојузници, Лондон и Москва, кои препорачувале да не се отвораат политички прашања (посебно не во форма на граѓанска војна) во текот на војната за ослободување на земјата од окупаторот. По почетниот драматичен пораз, на врвот на партизанското движење му требало долго време отворено да признае дека го води комунистичката идеја. Наместо тоа, партизаните го истакнувале патриотскиот карактер на својата борба, говорејќи за братство и единство, идеал кој лесно може да се идентификува со братство, единство, слобода, значи, со темелите на либерално-демократските барања. Дури кон крајот на 1943 година станало јасно дека нова Југославија нема да биде само козметички поинаква од старата. Но, ни тогаш, во програмата на настапувачката власт, не се нашол социјализмот, а ни монархијата не била забранета еднаш засекогаш. Партизанската реторика вешто ги обединувала патриотските (југословенски) елементи (кои биле популарни не само кај Србите), со ветувањата за радикални (но неспецифицирани) промени… По многу нешта партизанското движење било широка ‘црква’ во која можеле да застанат разни струи и групи“.
„Една држава – една партија, една идеологија“
На лидерите на КПЈ им било совршено јасно што би можело да се случи доколку уште во текот на војната ги соопштеле плановите за лишување на граѓаните од приватната сопственост, лишувањето од земјата преку колективизацијата (селските работни задруги), укинувањето на правото на политичко здружување итн. Затоа, одбегнувале да одат понатаму од синтагмата „социјална и национална правда“ (за народите и малцинствата, подоцна народностите) кон спецификација на личните права и слободи на поединецот.
Бидејќи политиката на КПЈ се „варела“ и се „печела“ во самиот врв на Партијата, во тоа време во никој случај без Коминтерната (читај: СССР) и се дистрибуирала „надолу“ преку фамозните „директиви“, воопшто не треба да изненадува што ни во Декларацијата, ни во Манифестот, усвоени на Првото собрание на АСНОМ, нема ни збор за она што потоа фактички ќе се случи со фундаменталните слободи и права на граѓаните.
Сѐ било „потопено“ од геслото: „Една држава – една партија, една идеологија“.
И една голема лага, бездруго. На следната, Македонија ќе почека безмалку пет децении…
Зошто се одолговлекуваше закажувањето на Референдумот за независност?
Од филмуваните прикази за Референдумот за осамостојувањето на Македонија, посебно од финалната снимка, кога Киро Глигоров, на плоштадот Македонија, вечерта по гласањето, со пискав глас ќе изрече „Нека ни е честита слободна, суверена и самостојна Македонија“, сѐ изгледа така едноставно, чисто, величествено, храбро. Но, до тој ден, но и прилично време потоа, целиот процес беше исполнет со надмудрувања, симулирања, итроштини, резервни опции.
Две прашања посебно ги интригираа политичките актери и поинформираната јавност: Зошто се одолговлекуваше закажувањето на Референдумот? И од кои причини референдумското прашање, најблаго речено, беше формулирано на противречен, контроверзен начин?
За да може читателот подобро да го разбере ова прашање, особено тој што бил вон професионалните политички процеси, ќе се позанимаваме со некои важни настани, пред, за време на одржувањето и пропаѓањето на 14. Вонреден конгрес на СКЈ и по него.
Претконгресно „млатење празна слама“
Уште пред да бидам избран за претседател на ЦК СКМ, бев остро напаѓан од српските медиуми, контролирани од нивните политички газди. Не им се допаѓаа моите ставови за реформите на економскиот и политичкиот систем на земјата. Патем, барав систем без доминантност на т.н. општествена сопственост, комплетен пазар – не само пазар на стоки, туку и пазар на капитал и работна сила – и партиска политичка конкуренција.
Во тоа време, можеби поради тоа, можеби поради нешто друго, тие отворено навиваа на таа функција (во Македонија) да биде избран мојот противкандидат, Михаил Данев. Во нивниот печат (многу застапен во Македонија) објавија повеќе текстови со директни напади врз мене непосредно пред одржувањето на 10. конгрес на Сојузот на комунистите на Македонија (ноември 1989 година), со намера да повлијаат врз изборот за претседател на Партијата. Како што можев да се уверам, мене тоа повеќе ми помогна, отколку спротивното.
Од 20 до 22 јануари 1990 година, се одржа пропаднатиот конгрес на СКЈ. Учествував директно во неговата подготовка, преку членството во проширениот состав на Претседателството на ЦК СКЈ (проширен со учество на претседателите на републичките сојузи на комунисти, меѓу кои бев и јас). Со недели „млатевме празна слама“. Бадијала летаа државните авиони за Белград. Ќе се одржи, нема да се одржи, која е минимум платформата прифатлива за сите републички организации, по кои прашања најмногу се разликуваме итн.
Што бараа Словенците во Белград?
Клучното: Словенците бараа СКЈ да се трансформира во сојуз на самостојни републички организации, што значеше: да нема надгласување за прашања што секоја република ги смета дека се од витален интерес за неа и напуштање на таканаречениот демократски централизам при одлучувањето во органите на посакуваниот сојуз на сојузите на комунисти.
Србите жестоко се спротивставуваа на тоа. Знаеја дека потоа следува и таква дефиниција за асоцијацијата на шесте републики што ќе треба да се впише во новиот устав: целосно трансформирање на федерацијата во конфедерација. По тешки натегања, конечно, сите се согласивме со напишана препорака од Претседателството на ЦК СКЈ, дека на Конгресот нема да има надгласување за прашања што републиките ќе ги кандидираат дека се од посебен интерес за нив. Дека за такви е потребно одлучување со консензус. Кога почна Конгресот, настапи српското стампедо. Сите амандмани за кои Словенците инсистираа да нема надгласување, беа одбиени со надгласување.
Словенечкиот предлог за дефинирање на СКЈ како организација на републичките организации на СК, кои рамноправно се здружуваат во СКЈ, доби поддршка од само 169 делегати, од вкупно 1156 присутни. Предлогот на Миран Потрч (познат повеќегодишен словенечки функционер) во документите од Конгресот јасно да биде запишано дека „Народите здружени во Југославија го исполнуваат својот суверенитет внатре во републиките и имаат право да одлучат кои од своите суверени права сакаат да ги остваруваат преку демократските институции во Југославија“, доби поддршка од 526 делегати. Солидна бројка, но не и мнозинство за да биде прифатен. Потоа уследи уште еден амандман од Словенците: „Политички да се осудат економските блокади што некои републики им ги наметнуваат на други“. И овој амандман не доби мнозинство.
Веднаш потоа, словенечките делегати објавија дека го напуштаат Конгресот, а по нив истото го сторија и хрватските. Слободан Милошевиќ побара продолжување на Конгресот, со утврдување „нов кворум“. Не се прифати, настана голема мешаница и мораше да има пауза. Во текот на паузата, ги свикав нашите делегати на состанок „од нога“. Кратко образложив дека без полн состав (присуство на сите делегации) нема југословенски конгрес. Си ги спакувавме куферите и ние се вративме назад во Македонија. Добив информација дека истото, но со голема поделеност, го сториле и делегатите од БиХ, а малку изненадувачки, и делегацијата од ЈНА констатирала дека нема услови за продолжување на конгресот.
Збеснаа кога кажавме: „Нема конгрес без сите шест републики“
По 14. Вонреден конгрес на СКЈ настана вистинско лудило од напади и притисоци врз оние што не сакаа да продолжи без Словенците и без Хрватите (тоа, пред сѐ, бевме ние Македонците): жестоки напади од српските медиуми, вистинско черечење и притисоци од врвот на ЈНА, кој неколкупати ме „удостои“ со делегации во мојот кабинет, во мисија за негово продолжување на линијата на српската позиција – „кого нема, без него се може!“
Притоа, секој од највисоките офицери, не пропушташе да додаде: „Оваа земја е со крв градена, со крв ќе ја браниме“. Не правеа разлика дека таа не е нападната однадвор, туку некои од тие што се внатре, што биле дел од основачите и од градителите, не сакаат под секакви услови да продолжат со другите. Во делегациите на ЈНА секогаш имаше и по некој генерал или полковник Македонец – на служба во Белград, или во Македонија.
Јас, пак, исто така, секому од нив морав да му повторувам: „Нема конгрес без сите шест републики. Ако интервенирате, ќе се распаднете како кула од карти. Размислете добро, како ќе ги натерате ‘децата’ (војниците) да пукаат во своите родители, браќа, сестри. И вие во врвот нема да одржите единство, не само зашто не сте еднонационален состав!“ (Патем, еден од нив, адмиралот Божидар Грубишиќ, кој на еден од состаноците прилично го подигна тонот кон мене, потоа стана прв соработник на Фрањо Туѓман, од кого беше и одликуван).
Во тој период нападите врз мене ги вжештив со дополнителни две изјави, што предизвикаа вистински изливи на бес. Во едната изјава реков: „Македонија повеќе нема да биде ничија бановина, покраина, протекторат и понтификат“. Во втората: „Ако една република ја напушти Југославија, за самостојност ќе се определи и Македонија“. Вторава ја повторувавме речиси сите од Претседателството и беше запишана во Изборната програма на СКМ-ПДП за претстојните избори во ноември 1990 година, па затоа не беше поштедено ни потесното раководство на Партијата, набедувано дека „се одметнало од сопствената база“. Дека, наводно, мнозинството членови на Партијата не го поддржувале таквиот став. Да бидам прецизен: секогаш префериравме опстанок на Југославија, во каков било формат на асоцијација, но под услов со сите шест рамноправни републики.
Во српскиот печат, насловите против мене се редеа како на филмска лента. Само во месец април 1990 година, и тоа само во белградска „Политика“, беа објавени 37, притоа 7 само во еден број (10 април).
За илустрација, еве некои наслови и поднаслови:
- „Лажна демократија Петар Гошева!“ (7 април)
- „За Гошев је наставак 14-ог конгреса разбијање СКЈ“ (9 април)
- „Петар Гошев се залаже за авнојску Југославију, а ради на Југославију словенечког типа“ (10 април)
- „Понашање Гошева је исто као и понашање Методија Шаторова Шарло, који је 1941 г. одвоио КП Македоније од КПЈ“ и „Гошев је забранио растурање српске новине у Македонији“, заклучок од дискусијата на СУБНОР, Белград (12 април)
- „Гошев и његове клевете на рачун Србије“ (14 април)
- „Гошев завађа македонски народ“ (18 април, спакувано во антрфиле)
- „Ко стоји иза изречених тврдњи Петра Гошева да је СРМ бановина, покрајина или понтификат северне републике, питају кумановски борци“ (18 април). Всушност, реков дека „Македонија нема никогаш повеќе да биде…“
- „Разбијачке намере Петра Гошева“ (18 април) итн.
„Лесно“ ги најдоа и „причините“ за моите ставови. Сум бил „словенечки докторант“.
Од Ѕинго, преку „Писмата на читателите“ во „Нова Македонија“ и до МАНУ
Наведените политички позиции (во кои услови и Македонија би се определила за целосна самостојност) имаа поддршка од убедливо мнозинство граѓани на Македонија. Во самата партија, најшироки артикулирани противења беа искажани од кумановската партиска организација. Во некои други делови од партијата, несогласувањата беа ограничени на некои тесни раководни кругови и на поединци. Во Кратово, во рамки на најтесното раководство, под влијание на Љубисав Иванов-Ѕинго, на поединци од битолската и кичевската партиска организација, имаше почетна, но брзо коригирана реакција и од тесното раководството во општината Карпош (Скопје) и сé друго, небитно за спомнување.
Во вонпартиската јавност забележав несогласување кај еден дел од членовите на Сојузот на борците на Македонија, без некоја поголема јавна артикулација и сведено на некои текстови против мене, објавувани во „Нова Македонија“, на страницата „Писма од читателите“. Отворено против беше и новоформираната „Партијата на Југословените“ (некои други од новоформираните не се изјаснуваа по тоа прашање), знаев за некои групи од поголемите бизнисмени со силни трговски врски со Србија (како потврда на Марксовиот став дека идеологијата доаѓа од стомакот), а ми беа познати и поединци од универзитетската средина, вклучително и неколку членови на МАНУ.
Сѐ на сѐ, слаба (барем јавно) опозиција на нашиот, прилично рано деклариран став.
Во сите анализи, распаѓањето на СКЈ се посочува како главна причина за распаѓањето на Југославија. Во таа смисла имаше повеќе наслови од типот „Исчезна партијата, исчезна државата“. Бездруго, наведеното воопшто не беше без основа, зашто градбата на Југославија, доминантно базираше на идеологијата на СКЈ. Односно, може да се каже дека Југославија, пред сѐ, беше „идеолошка конструкција“. Сепак, тоа не е сѐ и не може баш толку да се поедноставува.
(Во второто продолжение: Србија прва ја напушти Југославија, а ние патевме од комплекс на помала вредност и од вазалски сентимент кон Белград)
