На крајот на 19 век, жителите на Лондон можеа да очекуваат до 12 писма на ден. Писмата често се разменуваа со брзина што ја поврзуваме само со појавата на електронската пошта. Архивите денес изобилуваат со рачно напишани белешки со детали за аранжманите за вечера во раните утрински часови, проследени со жестоки дискусии во текот на денот, што кулминираа со помирување и потврдување на планот да се продолжи со состанокот – сето тоа пред зајдисонце. Имаме тенденција да мислиме на преддигиталната ера како слична на денес, само без сите онлајн одвлекувања, но не е баш така. Дамките од мастило и чкртаниците од пенкало со мастило покрај маргините ни кажуваат дека луѓето од минатото пишувале многу писма дневно. Додека нивните поштенски сандачиња се пополнуваа од час во час, разбирливо е дека и дамите и господата без посебни обврски се чувствувале многу зафатени.
Дефицитот на внимание се смета за основна когнитивна криза на дигиталната ера и нашата грижа за помладите генерации е оправдана. Го основав Центарот за проучување на вниманието со цел да се посветам токму на ова истражување. Магазинот „Атлантик“ неодамна објави текст на оваа тема со наслов „Елитните студенти не читаат книги“ од Роуз Хоровиц. Таа пишува дека денешните „студентите имаат проблем да се фокусираат дури и на сонет“ и забележува дека многу американски средни училишта и основни училишта ги напуштиле литературните текстови во корист на кратки пасуси за подобро да учат и да ги тестираат знаењата и вештините директно релевантни за работното место. Но, се прашувам што би можеле да научиме ако ги ставиме нашите сегашни грижи во поголем историски контекст. Дали би им помогнало на оние кои жалат за нашата опаѓачка способност да слушаме внимателно концерт на класична музика да знаат дека симфонијата од 18 век не била наменета за фиксна, внимателна публика? Или дека на средновековните монаси не им требале паметни телефони за да веруваат дека нивното писарско дело е загрозено од демонот на одвраќањето, Титивилус?
Критиките за општиот пад на вниманието се прилично конзистентен дел од наративот на модерноста. Уште на почетокот на 20 век, писателот и критичар Езра Паунд го идентификуваше преминот од поезија во проза како резултат на расеан читателска публика, неспособна да се грижи за јазичната густина на стиховите: „Уметноста на популарниот успех лежи едноставно во тоа што на ниту една страница не се става повеќе од она што најобичниот читател може да го апсорбира со неговото вообичаено брзо, полуподнесено обезвреднување“. Писателот Џонатан Бејт неодамна зборуваше во програмата на Би-Би-Си денес за актуелните образовни системи кои создаваат студенти неспособни да се посветат на долгите романи. Според Бејт, затоа вештината на концентрација и критичко размислување е во опаѓање. Плус, фокусирањето на читање долг роман е добро за нашето ментално здравје. Бејт жали за деновите кога можел да побара од група студенти да прочитаат три романи на Чарлс Дикенс за една недела. Сепак, на омиленото трио на Бејт – Great Expectations (околу 187.000 зборови), Дејвид Коперфилд (околу 358.000) и Black House (околу 356.000) – на просечниот читател ќе му требаат вкупно околу 50 часа. Дури и неуморното прелистување би оставило малку време за критичко размислување и речиси сигурно нема да биде смирувачко за менталното здравје.
Гореспоменатиот автор Роуз Хоровиц дополнително ја комплицира оваа тема со оглед на тоа што можеби не станува збор за опаѓање на долготрајното читање колку промена во содржината што се консумира и како: „Неколку професори ми кажаа дека нивните студенти читаат книги како слушање записи – нешто што мала субкултура сè уште ужива, но што е во голема мера реликвија на порано“. Но, во исто време забележавме значително зголемување на публиката на аудио книги. Нејзината статија сугерира дека можеби нема да бидеме сведоци на губење на вештината за читање долги романи толку многу како промена во вредносните системи: „Студентите сè уште можат да читаат книги… тие едноставно избираат да не читаат“. Дали е можно романот од 19 век, кој го сакаат многу бејби-бумери, да станува за некои од помладите генерации исто толку тежок како романот од 18 век за многу студенти по литература во 1990-тите? Можеби она што го идентификувавме како криза на вниманието е делумно само промена на приоритетите. Ништо од ова не сугерира дека можеме да се опуштиме. Далеку од тоа: неопходно е да се разбере кои се придобивките и загубите на нашите променливи фокуси и кој добива и губи најмногу во оваа нова распределба на вниманието. Ако нашите книжевни образовни системи ставаат поголем акцент на вештините за обработка на информации, дали ова е на сметка на развивање на човечка емпатија или разбирање други идентитети освен нашите, преку ангажирање со имагинарни, измислени светови?
Посуштински, време е да размислиме каков вид на внимание бараме и зошто. Она што психолозите понекогаш го нарекуваат унифокално внимание (она што ние би го сметале за фокусирано внимание наспроти дифузно внимание) е само еден вид на внимание и не е секогаш најкорисен – како што покажаа Крис Чабрис и Ден Симонс во нивниот експеримент од 1999 година познат како „Експеримент на невидливи горила“. Кога биле прашани да го следат бројот на додавања на кошаркарски натпревар, субјектите на експериментот не забележале лице во костим на горила како танцува низ средината на теренот. Интензивното фокусирање на една работа може да не заслепи за важни, но неочекувани настани. Подифузен фокус може да вежба различни когнитивни мускули и да обезбеди различни придобивки. Дали може да има типови на внимание што ги развиваат помладите генерации кои се недоволно ценети од постарите меѓу нас, но кои носат нови видови на придобивки? Што е со брзата, концизна писмена размена на инстант пораки? Уметноста на духовити изрази кондензирана на 140 или 280 знаци? Или со физичките и менталните движења на видео игрите, кои тренираат вештини и рефлекси, или социјално дисперзираните колективни форми на внимание кои се можни само во онлајн размената? Можеме и треба да ги поставиме овие прашања додека јасно признаваме дека има многу реални проблеми со нашето модерно управување со вниманието. Можеби историјата може да ни покаже како да бидеме пофлексибилни во начинот на кој ги претставуваме и консумираме долгите културни форми. И во контекст што беше незамислив пред само неколку децении, ние исто така може да го идентификуваме потенцијалот за нови видови внимание што би можеле да бидат корисни за општествено и индивидуално добро. Марион Теин
