Во рамки на Планот за раст на ЕУ, за Северна Македонија се планирани 750 милиони евра, наменети за спроведување на реформи. Сепак, во јавноста постоеја многу прашања во врска со тоа како ќе се користат овие средства. За да се разјаснат многу од овие дилеми, Порталб.мк разговараше со шефот на одделот за соработка во Делегацијата на Европската Унија во Северна Македонија, Штефен Худолин. Тој ја објасни стратегијата зад финансиската поддршка, клучната улога на реформските агенди и како ЕУ овозможува граѓаните да почнат да ги чувствуваат придобивките од интеграцијата уште пред формалното членство. Меѓу другото, тој изјави дека средствата од Планот за раст се префрлаат по спроведувањето на реформите, а не пред тоа
Порталб.мк: Пред две години, Европската комисија го претстави Планот за раст за Западен Балкан. Кажете ни повеќе за него
Штефен Худолин: Точно така, во мај 2023 година, Европската комисија го претстави Планот за раст за Западен Балкан како иницијатива која ќе ги приближи земјите од регионот до Европската унија, имајќи предвид дека проширувањето е еден од главните приоритети на оваа Европска комисија. Планот за раст беше воведен како алатка која ќе помогне во трансформацијата на општествата во Западен Балкан и ќе донесе конкретни придобивки за граѓаните – не само по влезот во ЕУ, туку и сега.
Сакам да нагласам дека Планот за раст не е замена за членството во ЕУ. Тоа е сигнал за нашата посветеност. Сакаме граѓаните на Западен Балкан да ги почувствуваат придобивките од европската интеграција денес, а не некој ден во иднина. Што се однесува до процесот – за да може секоја земја да има корист од Планот за раст, потребно беше да подготви Реформска агенда, која претставува патоказ за трансформација во согласност со клучните реформи договорени со Европската комисија. Северна Македонија беше првата земја што ја поднесе својата Реформска агенда, која беше одобрена на 23 октомври 2024 година со одлука на Европската комисија, по позитивно мислење од земјите членки. По позитивната проценка, Северна Македонија исто така стана и првата земја што доби предфинансирање.
Порталб.мк: Што во пракса значи предфинансирање и финансирање?
Штефен Худолин: Предфинансирањето претставува почетна поддршка што ја обезбедува Европската комисија за спроведување на реформите предвидени со Реформската агенда. За Северна Македонија, предфинансирањето изнесуваше 52,5 милиони евра – отприлика 7% од вкупната распределба за земјата, која изнесува 750 милиони евра. Идните исплати се поврзани со соодветна распределба и може да се искористат по целосно спроведување на чекорите предвидени со Реформската агенда. Согласно планираниот распоред за финансирање, средствата ќе се префрлат на Министерството за финансии.
Порталб.мк: Колку средства досега се доделени на Северна Македонија од Планот за раст?
Штефен Худолин: Досега, Северна Македонија има добиено предфинансирање во износ од 24,4 милиони евра, кои беа префрлени во државната каса (државниот буџет) во март 2025 година. Преостанатите 28,1 милион евра ќе се распределат преку Инвестициската рамка за Западен Балкан и ќе бидат наменети за поддршка на конкретни инфраструктурни проекти.
Порталб.мк: Можете ли подетално да објасните што во пракса значат овие средства: буџетска поддршка, грантови и заеми и за што ќе се користат?
Штефен Худолин: Формулата за распределба на средствата од Механизмот за Планот за раст е иста за сите земји од Западен Балкан. Средствата се доделуваат во форма на грантови и заеми, согласно Одлуката на Европската комисија. Имено, една третина од вкупните средства се обезбедуваат како неповратни грантови, а две третини како поволни заеми. Сите овие средства се наменети за поддршка на клучните реформи договорени со Европската комисија, распределени во пет стратешки области на политика: управување, со фокус на јавната администрација и јавните финансии, деловна средина и развој на приватниот сектор, зелена и дигитална транзиција, инвестиции во човечки капитал и зајакнување на владеењето на правото и основните принципи. Покрај реформите кои ќе се поддржат со заеми преку државната каса, останатите средства – комбинација од грантови и заеми – ќе се реализираат преку Инвестициската рамка за Западен Балкан.
Порталб.мк: Можете ли да ни дадете конкретни бројки за тоа колку пари ќе се користат за секоја област?
Штефен Худолин: Ако внимателно ги погледнете анексите на Реформската агенда, ќе видите дека за секоја реформа во рамки на петте области на политика постои одредена финансиска рамка. Средствата се програмирани според сложеноста на секој чекор. На пример, да ја земеме областa на управување, каде што листата на реформи ги опфаќа подобластите Управување со јавни финансии (УЈФ) и Реформа на јавната администрација (РЈА). За УЈФ предвидени се 13 реформски чекори во износ од 74.928 милиони евра, а за РЈА 8 чекори со вредност од 36.394 милиони евра. Областа на енергетска/зелена транзиција е проценета на 145.575 милиони евра, а областа на енергетска/дигитална транзиција на 50.309 милиони евра. Областа на човечки капитал е проценета на 83.491 милиони евра, областа на развој на приватниот сектор и деловното опкружување на 193.743 милиони евра, а реформските чекори во рамки на областа на владеење на правото и на темелни вредности на 148.786 милиони евра. Апсорпцијата на овие средства зависи од надлежните национални институции и од нивната брзина во спроведувањето на реформите. Важно е да се напомене дека постои и едногодишен грејс период за реализација на чекорите, доколку почетниот план не биде исполнет.
Порталб.мк: Како се префрлаат парите, пред или по спроведувањето на реформите?
Штефен Худолин: Средствата од Планот за раст се префрлаат по спроведувањето на реформите, а не однапред. На секои шест месеци, земјите можат да побараат исплата врз основа на реформските чекори што ги имаат завршено. Потоа, Европската комисија оценува дали сите услови се исполнети. По позитивна оценка, средствата се ослободуваат.
Порталб.мк: Како се мери успешноста на реформите, посебно во поглавјето „Темелни вредности“?
Штефен Худолин: Ние се потпираме врз јасни индикатори – квалитативни и квантитативни – кои се договорени заеднички, од страна на Европската комисија и земјата партнер. Дополнително, при оценувањето секогаш ги консултираме изворите на верификација. За нас е клучно да потврдиме дека овие реформи навистина се спроведуваат и дека имаат конкретно влијание на терен.
Автор: Фисник Џелили
