Конечно, по сите овие години, со пари од Фондот за адаптација при Рамковната конвенција на Обединетите нации за климатски промени, Македонија заедно со УНДП тргна да ja исправи грешката и да ја врати Сатеска во нејзиниот вистински тек. Ова воедно, требаше и да одговори на препораките на УНЕСКО за заштита на Светското природно и културно наследство во Охридскиот Регион. На хартија, идејата беше одлична: подобра заштита од поплави и почисто езеро. Двоен успех. Но, што навистина се случи? Прво, наместо да се реконструира старото корито така што ќе може да издржи 100 м³/сек при големи бури (утврдено со претходни технички проценки), речното корито беше направено да издржи само 15 м³/сек. Волумен поголем од тоа, повторно би одел во езерото. Така што при екстремни временски услови загадувачките материи ќе продолжат да се влеваат во Охридско Езеро – токму кога проблемот со штетните материи и седиментите е најголем.
Понатаму, оцената на влијанието врз животната средина (ОВЖС) што требаше да ги анализира можните последици од пренасочувањето на реката беше апсурдна. Наместо да се изработи проценка, за што изработувачот беше платен, беше изработен фарсичен документ – ископирани делови од документи за сосема други проекти, користени застарени и неточни податоци, и не беше направена никаква проценка на влијанието врз автохтоните видови како охридската пастрмка. Згора на тоа, конечната нацрт-верзија на таа нискоквалитетна ОВЖС беше доставена до Министерството за животна средина и просторно планирање пред воопшто да се одржи јавна консултација за проектот! Ова обелодени дека ниту носителот на оцената на влијанието, ниту министерството навистина имаа било каква намера да ги чујат ставовите на локалното население, земјоделците, сопствениците на земјиште и граѓанското општество. Коментарите на Охрид ЅОЅ доставени во рамки на таа консултација мистериозно исчезнаа.
На крај, пренасочувањето започна без добиено мислење од Комисијата за управување со светското природно и културно наследство на Охридскиот регион. Улогата на комисијата е да ги разгледа плановите и проектите пред нивната реализација за да се осигура дека нема да му наштетат на Светското наследство. Мислењето од комисијата е задолжително според закон. Како резултат на сето ова, Охрид ЅОЅ поднесе жалба до УНДП за сите овие нерегуларности, по што Единица за усогласеност со социјалната и животната средина на УНДП отвори истрага и утврди дека:
а) Со оцената на влијанието врз животната средина „не се третираат сите релевантни влијанија врз физичките, биолошките и социоекономските ресурси, вклучувајќи директни, индиректни, кумулативни и индуцирани влијанија“;
б) Доказите дека делови од оцената се плагијат „се убедливи“;
в) Министерството за животна средина и просторно планирање речиси воопшто не врши контрола на квалитетот на ОВЖС; и
г) Министерството ја довело УНДП во заблуда со неточно тврдење дека коментарите од Охрид ЅОЅ пристигнале по истекот на рокот. (Нам ни одговорија дека никогаш не ги добиле).
Конечно, истрагата заклучи дека пренасочувањето на Сатеска се спроведува врз основа на оцена, толку лоша што реализацијата на проектот дури „има потенцијал за зголемување на изложеноста и ранливоста на влијанијата од климатските промени“ односно – да предизвика резултати спротивни од целите на самиот проект. Последната Реактивна мониторинг мисија на УНЕСКО во Охридскиот Регион (2024) подеднакво утврди дека пренасочувањето „најверојатно нема да го реши проблемот со седиментите и загадувањето кои и понатаму ќе се влеваат во Охридското Езеро во услови на поголеми метеоролошки настани“.
Заклучокот е фрапантен – повторно, по којзнае кој пат, негрижата и неспособноста го оставија Охридскиот Регион, неговата флора, фауна и жителите со изгубено време, залудно потрошени пари и привид дека проблемот се решава, за истиот да се врати со првиот поголем дожд. Згора на тоа, иако Македонија во моментов го ревидира Законот за животната средина и има можност сериозно да го зајакне во доменот на оцените на влијанието врз животната средина, предложените измени ни оддалеку не се доволни за да донесат вистинска промена во квалитетот на оцените.
Што уште треба да се случи за властите конечно да сфатат дека проценката на ризиците за луѓето и живиот свет не е непријатност што може да се избрише со неколку штиклирани полиња и лажна консултација? Веројатно – уште една трагедија. А, кога тоа ќе се случи, немојте да кажете дека не бевте предупредени.
Врска кон конечниот извештај на македонски јазик
Врска кон целиот процес и поврзана документација
