18.8 C
Скопје
01/07/2025 04:34
МАКТЕЛ

   

Како Македонија може да фати чекор со дигиталната револуција

      

Како вештачката интелигенција може да придонесе во зачувувањето и развојот на македонскиот културен идентитет. Предизвикот е во балансирањето меѓу зачувувањето на традиционалните вредности и прифаќањето на новите технологии.

Во ерата на глобализацијата и дигиталната трансформација, културниот идентитет останува клучен фактор за развојот и афирмацијата на нациите. За земји како Македонија, кои се стремат да го зацврстат своето место на глобалната сцена, негувањето и промовирањето на културниот идентитет добива нова димензија со појавата на вештачката интелигенција (ВИ).

Културниот идентитет, како што го дефинира Стјуарт Хол (1990), претставува „колективно ‘вистинско јас’ кое луѓето со заедничка историја и потекло го споделуваат.“ Во ерата на интернетот и социјалните медиуми, овој концепт добива нови димензии. Дигиталните платформи овозможуваат брзо ширење на културни содржини, но исто така, создаваат ризик од културна хомогенизација.

   

Бенедикт Андерсон (1983) во својата влијателна книга „Замислени заедници“ тврди дека нациите се социјално конструирани ентитети, обединети преку споделени наративи и културни практики. Во дигиталната ера, овие наративи се создаваат и шират и преку онлајн каналите, што отвора нови можности за зајакнување на националниот идентитет, но исто така, и предизвици во одржувањето на неговата автентичност.

За Македонија, земја со богата историја и културно наследство, зачувувањето и промовирањето на културниот идентитет во дигиталната сфера е од суштинско значење. Како што истакнува Кастелс (2010) во својата теорија за мрежното општество, идентитетот во дигиталната ера станува проект кој постојано се развива и адаптира.

Вештачката интелигенција како алатка за културно зачувување и иновација

Порталот арно.мк претставува пионерски пример за тоа како ВИ може да се искористи за градење и зајакнување на културниот идентитет. Нивниот неколкугодишен проект за градење на дигиталниот идентитет на Македонија демонстрира иновативен пристап кон зачувувањето и промовирањето на националното и креативното наследство.

ВИ може да помогне во дигитализацијата и зачувувањето на културното наследство. На пример, тренирањето на ВИ модели за генерирање слики од македонски автори како Горан СтефановскиАцо ШоповЃорѓи Абаџиев и Петре М. Андреевски, не само што ги прави овие културни икони подостапни, туку и создава нови можности за креативно изразување и едукација. Овој пристап е во согласност со препораките на УНЕСКО (2003) за зачувување на дигиталното наследство.

Македонија, како мултиетничка држава, има богата културна разновидност. ВИ може да помогне во промовирањето на оваа разновидност преку создавање содржини кои ги прикажуваат различните етнички групи, јазици и традиции. Ова е во согласност со концептот на „мека моќ“ на Џозеф Нај (2004), каде културната привлечност се користи како дипломатско средство.

Развојот на ВИ алатки за македонскиот јазик, како што се транскрипцијата и синтезата на говор, е од клучно значење за зачувувањето и развојот на јазикот во дигиталната ера. Овие технологии не само што го прават јазикот подостапен, туку и отвораат нови можности за лингвистичко истражување и креативно изразување. Како што истакнува Кристал (2000), јазичната виталност во дигиталната ера зависи од способноста на јазикот да се адаптира на новите технологии.

Иновативни ВИ апликации за културно изразување

Арно.мк развива низа креативни апликации кои го спојуваат традиционалното културно изразување со модерната технологија:

Панграм проверувачОваа алатка не само што поттикнува креативност, туку и служи како своевиден тест за способноста на ВИ да разбере и манипулира со македонскиот јазик. Со креирањето на најкраткиот македонски панграм од 42 карактери, оваа алатка демонстрира како ВИ може да придонесе за лингвистичките иновации.

Хаику генератор и проверувачОвие алатки го спојуваат традиционалниот јапонски поетски стил со македонскиот јазик, создавајќи нов простор за културна хибридизација и креативно изразување. Ова е пример за она што Х. К. Баба (1994) го нарекува „трет простор“ каде се создаваат нови културни форми.

ЗбороколажОваа игра со зборови ја поттикнува креативноста и може да служи како алатка за писатели и поети, помагајќи им да истражат нови комбинации на зборови и идеи. Ваквите алатки го поддржуваат она што Ападураи (1996) го опишува како процес на „имагинација“ во создавањето на современите идентитети.

Генератори на поговорки: Овие алатки не само што ги зачувуваат традиционалните македонски мудрости, туку и создаваат простор за нивна реинтерпретација и актуелизација во современ контекст. Ова е во согласност со идеите на Хобсбаум и Рејнџер (1983) за „измислување на традицијата“ во модерниот контекст.

Овие апликации демонстрираат како ВИ може да се користи не само за зачувување на културното наследство, туку и за негово активно развивање и трансформација. Тие се во согласност со идеите на Арџун Ападураи (1996) за тоа како локалните култури активно ги преговараат и трансформираат глобалните влијанија.

И покрај многуте можности, користењето на ВИ во културната сфера носи и одредени предизвици:

Автентичност: Како да се осигураме дека ВИ-генерираната содржина ја задржува автентичноста на македонската култура? Овој предизвик е особено релевантен во контекст на она што Бенџамин (1935) го нарекува „аура“ на оригиналното уметничко дело. Арно.мк се обидува да ја зачува автентичноста преку внимателно тренирање на своите ВИ модели со автентични македонски содржини. На државно ниво може да се предложи создавање на експертски комисии кои ќе ги оценуваат и валидираат ВИ-генерираните содржини за нивната културна автентичност.

Етички прашања: Кој ги поседува правата на ВИ-генерираната културна содржина? Како да се избегне културна апропријација? Овие прашања се дел од пошироката дебата за етика во ВИ, како што е нагласено од Флориди и Каулс (2019). Иако арно.мк директно не се занимава со ова, може да се предложи развој на јасна правна рамка за интелектуална сопственост на ВИ-генерирани културни содржини. Исто така, вклучување на етички насоки во процесот на развој на ВИ апликации.

Дигитален јаз: Како да се осигураме дека сите делови на општеството имаат еднаков пристап и можност за придонес во овој дигитален културен развој? Оваа загриженост е во согласност со концептот на „дигитална поделба“ на Ван Дајк (2020). Арно.мк прави чекор напред со тоа што нивните алатки се бесплатно достапни онлајн. Понатамошни чекори би можеле да вклучуваат соработка со образовни институции за правење нови алатки во нивните области, како и развој на офлајн верзии за области со ограничен пристап до интернет.

Балансирање на традицијата и иновацијата: Како да се користи ВИ за зачувување на традиционалните вредности, истовремено поттикнувајќи иновација? Ова прашање е клучно во контекст на она што Гиденс (1991) го нарекува „рефлексивна модернизација“. Проектите на арно.мк, како генераторот на поговорки, покажуваат како може да се спојат традиционални елементи со современа технологија. Може да се предложи организирање на работилници кои ќе поттикнуваат иновативни проекти базирани на традиционалната култура.

Стратегии за иднината

За да се зголемат придобивките од ВИ во културната сфера во Македонија, може да се земат во предвид неколку стратегии:

Инвестиции во дигитална инфраструктура преку обезбедување широк пристап до интернет и дигитални технологии и во места каде се недостапни, во согласност со целите за дигитална инклузија на ОН (2030 Агенда за одржлив развој).

Интегрирање на дигитални вештини и ВИ писменост во образовниот систем, следејќи ги препораките на УНЕСКО (2019) за ВИ во образованието.

Соработка меѓу владата, културните институции и технолошкиот сектор за развој на ВИ проекти во културата, како што предлага Потс (2009) во својата работа за креативните индустрии.

Размена на знаења и искуства со други земји во користењето на ВИ за културен развој, во духот на културната дипломатија (Нај, 2004).

Етички рамки: Развој на етички насоки за користење на ВИ во културната сфера, следејќи ги принципите предложени од ЕУ за етичка ВИ (Европска комисија, 2019).

Вештачката интелигенција нуди огромни можности за зачувување, промовирање и иновација на културниот идентитет на Македонија во дигиталната ера. Преку креативна употреба на ВИ, како што демонстрира проектот на арно.мк, Македонија може не само да го зачува своето богато културно наследство, туку и да создаде нови форми на културно изразување.

Предизвикот лежи во балансирањето меѓу зачувувањето на традиционалните вредности и прифаќањето на новите технологии. Со внимателно планирање и етичко разгледување, ВИ може да стане моќна алатка за зајакнување на националната кохезија, поттикнување на економскиот развој преку културните индустрии и зголемување на меѓународното влијание на Македонија.

Ова може да се направи преку дигитални платформи за презентација на културното наследство, иновативни културни производи, преведување на содржините на англиски, соработки со други држави и општо подобрување на културните индустрии.

Во ерата на глобализацијата и дигиталната трансформација, културниот идентитет останува клучен за развојот на нацијата. Со помош на ВИ, Македонија има можност да го проектира својот уникатен глас на глобалната сцена, создавајќи динамичен и отпорен културен идентитет кој ги опфаќа и традицијата и иновацијата.

Бранко Прља
(Преземено од Република)

   

Најново

СДСМ за Димитриевски: Човекот кој ја градеше кариерата како силен борец против ДУИ, сега ведне глава пред ВЛЕН

Sase Ivanovski

ТРАМП ОТКРИ ДЕТАЛИ ЗА НАПАДОТ ВРЗ ТЕХЕРАН „Не беа спремни да го преместат ураниумот, истураа бетон за да го затворат влезот“

Sase Ivanovski

ВМРО ДПМНЕ: Како е можно сите проекти на СДС во нивното владеење да се завршени 90%, а ни еден 100%?

Sase Ivanovski

Меџити: ДУИ не знае да биде опозиција

Sase Ivanovski

МНР го потврди загинувањето на 9-годишната Адна во Италија: Конзулатот е во комуникација со семејството

Sase Ivanovski

Рекорден мај со ВЛТ добивки: Видеолотарија Касинос Австрија на играчите им исплати над еден милион евра

Sase Ivanovski

АКТЕРОТ МЕЛ ГИБСОН ЈА ПОСЕТИ СВЕТА ГОРА, ФОТКИТЕ СЕ ХИТ НА СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) Маалски муабети на Герасимовси со жителите на Градски ѕид: Ново зеленило и урбана опрема, помош за реконструкција на фасадите и лифтовите

Sase Ivanovski

ЛЕКОТ PAXITACEL Е НАРАЧАН, ЗА НЕГО ИМА ЗАМЕНА Сите пациенти ја добиваат потребната терапија, велат од Онкологија

Sase Ivanovski

МИЦКОСКИ: Денес остварив средба со еврокомесарката за проширување и добрососедска политика, @MartaKosEU, која престојува во дводневна посета на земјава по повод лидерскиот самит на Европската Унија и Западен Балкан

Sase Ivanovski

СИЉАНОВСКА: Денеска, на 4. Меѓународна конференција за финансирање на развојот, ја споделив нашата визија за посветена, правична и одржлива иднина

Sase Ivanovski

РУЧАТЕ ВО ОХРИД, А ПЛАЌАТЕ КАКО ВО МОНТЕ КАРЛО Туристите се жалат на високите цени, угостителите креваат раменици

Sase Ivanovski

НАЈЏЕЛ ФАРАЖ И ЕДИ РАМА СЕ СКАРАА ЗА АЛБАНСКИТЕ ЗАТВОРЕНИЦИ, ПА СЕ ОПКЛАДИЈА Кој изгуби и што треба да направи губитникот?

Sase Ivanovski

ИРАН СЕРИОЗНО ПОДДРЖУВА СВЕТ БЕЗ ОРУЖЈЕ ЗА МАСОВНО УНИШТУВАЊЕ Министерот Аракчи потсети на иранскиот напад со хемиско оружје врз Сардашт

Sase Ivanovski

„МОЈ ТЕРМИН“ СО НОВИ ПРАВИЛА Ќе се знае точно кој каде треба да оди

Sase Ivanovski

ИЗРАЕЛ ИЗВРШИ 50 ВОЗДУШНИ НАПАДИ ВРЗ ГАЗА ПО ЗАКАНАТА ЗА ПРИНУДНА ЕВАКУАЦИЈА Растат стравувањата од посилен удар

Sase Ivanovski

ИРАН МУ ЗАБРАНИ ПРИСТАП НА ДИРЕКТОРОТ НА МЕЃУНАРОДНАТА НУКЛЕАРНА АГЕНЦИЈА Не дозволува ниту надзорни камери

Sase Ivanovski

„ИЗРАЕЛ ДА СЕ ПОВЛЕЧЕ ЗА ДА СЕ РАЗОРУЖА ХЕЗБОЛАХ“ Бејрут има неколку барања за Тел Авив

Sase Ivanovski

„НЕ СУМ ОБАМА, ПА ДА МУ НУДАМ НЕШТО НА ИРАН“ Трамп вели дека не разговара со Техеран по американските напади

Sase Ivanovski

Јанчев од Левица: Кожуф е наш дом, нема да дозволиме уништување за хидроцентрали

Sase Ivanovski

ААВМУ ГИ ОСУДИ ЗАКАНИТЕ НА КОСТАДИНОВ КОН ЛАТАС „Политичарите треба да дадат пример за достоинствена комуникација“

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) 50.000 ЛИЦА ЕВАКУИРАНИ ВО ШУМСКИТЕ ПОЖАРИ ВО ТУРЦИЈА Горат Измир, Маниса, западот и југоистокот на земјата

Sase Ivanovski

ЌЕ ОСТАНЕМЕ БЛОКИРАНИ АКО БУГАРИЈА НЕ СЕ ОТКАЖЕ ОД БИЛАТЕРАЛИЗАЦИЈАТА Процесот на евроинтеграции е жив, а бугарското вето е пречка само за отварање на преговорите според рамката

Sase Ivanovski

РАБОТНИК СЕ ПОВРЕДИЛ СО ВИЉУШКАР НА ПАРКИНГ ВО ОПШТИНА ЦЕНТАР Завршил во болница со тешки повреди

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) Филипче: Историски најслаб извештај од ЕУ, заложбите на ВМРО-ДПМНЕ се само декларативни

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) Филипче: Електронскиот попис не може да обезбеди точни податоци за место на живеење и да потврди националност

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) ПОЛИЦИЈАТА ЗА МАЛКУ ЌЕ ГИ ПРЕГАЗЕШЕ ПРОТЕСТАНТИТЕ ВО БЕЛГРАД

Sase Ivanovski

СЛАВЕСКИ: Покрај Владата на Унгарија и унгарската централна банка е наш голем пријател и поддржувач

Sase Ivanovski

АРСОВСКА: Новите 20 предмети подготвени и испорачани до обвинителство

Sase Ivanovski

(Видео) Најмалку 30 лица уапсени при обид за учество на Парадата на гордоста во Истанбул

Sase Ivanovski

Левица: Најпрофитните компании исплаќаат срамно ниски плати или немаат ниту еден вработен

Sase Ivanovski

Од утре забрана за движење во шумите – казни до 2.000 евра

Sase Ivanovski

19-годишна девојка пијана предизвикала сообраќајка во Радовиш и побегнала од местото

Sase Ivanovski

Трамп му се закани на кандидатот за градоначалник на Њујорк, го нарече чист комунист

Sase Ivanovski

Еврејски доселеници нападнаа израелски војници на Западниот брег

Sase Ivanovski

Најмалку 46 лица го загубија животот во поплавите во Пакистан

Sase Ivanovski

(Видео) Гори глисер во каналот Студенчишта во Охрид, околу него паркирани десетина други

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) Мицкоски: Пуштен е во употреба експресниот пат Фариш- Дреново, во вредност од речиси 45 милиони евра

Sase Ivanovski

Петрушевски: СДС и Филипче, преку Костадинов се закануваат на новинари, сакаат да ги исплашат и да внесат несигурност

Sase Ivanovski

Процесот на европската интеграција на Македонија не е само бугарското вето, вели Муртезани

Sase Ivanovski

Затвореник од „Идризово“ украл 550 таблети и телефони за време на викенд отсуство

Sase Ivanovski

Ново намалување на цените на горивата од полноќ

Sase Ivanovski

СДСМ: МВР во функција на партиски бизниси: милионскиот тендер доби советник на ВМРО-ДПМНЕ

Sase Ivanovski

Герасимовски: Центарци со позитивни реакции за реновирањето на култната сала „Работнички“

Sase Ivanovski

Мега скандал: ВМРО-ДПМНЕ прави грабеж и во Карбинци, превоз на ученици што чини 50 денари градоначалникот го наплаќа за 1.013 денари

Sase Ivanovski

ВМРО-ДПМНЕ најостро го осудува повикот за убиство и линч врз новинар од страна на Костадин Костадинов, институциите да реагираат

Sase Ivanovski

ДЕМОКРАТСКИ СОЈУЗ: ДЕБЛОКАДА НА  ЕВРОИНТЕГРАЦИИТЕ

Sase Ivanovski

ВМРО ДПМНЕ: Коленичењето е одлика на СДС, за да не им падне владата коленичеа пред ДУИ и молчеа за криминалот на Груби

Sase Ivanovski

„Хаос на Онкологија, пациентите со рак на бели дробови власта повторно ги остави без терапија“, велат од СДСМ

Sase Ivanovski

НАША ГОГА НА МАСА СО КРАЛОТ НА ШПАНИЈА И ШЕФОТ НА ОБЕДИНЕТИ НАЦИИ: Со особена чест присуствував на приемот што го приредија Н. В. Кралот Фелипе VI и Кралицата Летиција во величествениот амбиент на кралската летна резиденција, дворецот Алказар де Севиља, прогласен за светско културно наследство на УНЕСКО

Sase Ivanovski

ИРАНСКИ ВРХОВЕН ШИИТСКИ СВЕШТЕНИК ИЗДАДЕ „ФАТВА“ ПРОТИВ ТРАМП И НЕТАНЈАХУ Експерти ова го толкуват како повик на тероризам

Sase Ivanovski

УКРИНА ИЗГУБИ УШТЕ ЕДЕН Ф-16 ЗАГИНА УКРАИНСКИ ПИЛОТ ОТКАКО СОБОРИЛ 7 ДРОНОВИ Русија нападнала над 500 воздушни цели во најмасовниот удар досега

Sase Ivanovski

ИЗРАЕЛ НАРЕДИ ЕВАКУАЦИЈА ВО ГАЗА, ТРАМП БАРА КРАЈ НА ВОЈНАТА Палестинците и ОН предупредуваат дека никаде во енклавата не е безбедно

Sase Ivanovski

Лазов: ДСЗИ е посветен на обезбедување на безбедни услови за сите граѓани

Sase Ivanovski

СДСМ: Најдобриот виц оваа година е дека Максим Димитриевски бил коректор на власта, тој е обичен приврзок на Мицкоски

Sase Ivanovski

СДСМ: За една година ВМРО-ДПМНЕ и Јаневска направија хаос во образованието

Sase Ivanovski

ВИДЕО: Со оро и порака „Ќе ве блокираме додека не ги тргнете машините“ се протестираше за спас на Дошница

Sase Ivanovski

ВМРО ДПМНЕ: Помина мандатот на Сашко Митовски, а освен скандали и празни ветувања, граѓаните не видоа ништо, време е за промени во Крива Паланка

Sase Ivanovski

Масовна Парада на гордоста во Будимпешта, не успеа обидот на Орбан да ја забрани

Sase Ivanovski

Жена од Јапонија паднала од височина кај Канео

Sase Ivanovski

Николова до Јаневска: Зошто се намалуваат критериумите за ангажирање образовни асистенти, децата со попреченост заслужуваат максимални услови!?

Sase Ivanovski

Судијата не знае да чита пресуди од Стразбур, преместете го да не ја брука државата: Апасиев за спорот меѓу Мицкоски и Петровска

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) ОВА Е НАЈСТРАШНИОТ ЛИФТ ВО СВЕТОТ: Без врати, никогаш не застанува?!

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) ИЛИЈА ДИМОВСКИ СО НОВА ТЕОРИЈА ЗОШТО БУГАРИЈА СЕ ЛУТИ ЗА МАКЕДОНСКИОТ ИДЕНТИТЕТ

Sase Ivanovski

БОРИС ТАДИЌ: НИКОГАШ НЕМАЛО ПОГОЛЕМА КУКАВИЦА НА ВЛАСТ ВО СРБИЈА!

Sase Ivanovski

Зеленски и Трамп разговараа за потенцијално заедничко производство на дронови

Sase Ivanovski

Пронајдена почината 27-годишна девојка во Дебарското Езеро

Sase Ivanovski

КОСТА КОСТАДИНОВ МНОГУ МУ СЕ НАЛУТИ НА ЛАТАС ШТО МУ ГО НАВРЕДИ ТАТКОТО КОЈ Е ПОЧИНАТ

Sase Ivanovski

Сончево и ветровито со температура до 37 степени

Sase Ivanovski

Не е важно колку заработувате: Оваа финансиска навика е клучот до среќата и внатрешниот мир

Sase Ivanovski

Ешерихија коли „демне“ во базените: Ова мора да го знаете доколку планирате да пливате

Sase Ivanovski

Посебен режим на сообраќај денеска и утре во Скопје

Sase Ivanovski

На денешен ден – 30 јуни: Во Скопје била изведена првата балетска премиера „Валпургиска ноќ“ од францускиот композитор Шарл Гуно

Sase Ivanovski

„ОВА ШТО СЕ СЛУЧУВА СО ГОДИНИ НА ГРЧКА ГРАНИЦА СО ЧЕКАЊЕТО ПО 10 СААТИ Е НАДВОР ОД УМОТ!“Македонец со апел, бара поддршка за решавање на проблемот со чекањето на Евзони!

Sase Ivanovski

(Видео) Коли без таблички пред влезот на кочанската полиција за „одбрана“ од мајките што протестираат?!

Sase Ivanovski

Трагедија во Италија: Се удави 10-годишно девојче со потекло од Македонијa

Sase Ivanovski

Небезбедно Охридско пристаниште – капетаните предупредуваат на сериозни ризици за патниците и бродовите

Sase Ivanovski

ВЈТ Белград: Приведени осуммина подготовувале напади врз државни институции; Блокади на граѓани низ цел Белград

Sase Ivanovski

(Видео) Незаборавна вечер под ѕвездите: „Massive Attack“ приреди музички ритуал во срцето на Скопје

Sase Ivanovski

Пронајдена почината 27-годишна девојка во Дебарското Езеро

Sase Ivanovski
Вчитувам....