2.8 C
Скопје
17/02/2025 08:59
МАКТЕЛ

   

Кица Колбе: Достоевски и прашањето на верата

     

Кица Колбе. / Фото: Архива на Слободен печат
Достоевски останува актуелен не со неговите славјанофилски погледи омилени кај некои балкански народи, туку со неговиот пророчки суд за опасноста од политичка манипулација со „религиозните вистини”.Кога се говори за прашањето на верата во животот и во творештвото на еден од најголемите писатели, Фјодор М. Достоевски, често се цитира една негова мисла. „Кога би ми докажале дека Христос е надвор од вистината, и кога навистина би било така што Христос не би бил еднаков со вистината, тогаш јас би сакал да останам со Христа, а не со вистината“. Притоа малкумина го цитираат целиот пасус во кој е изречена оваа мисла. Многу е важно што тој вели во претходната реченица. Во неа тој пишува: „Верувам дека нема ништо поубаво, подлабоко, посимпатично, поразумно, почовечко и посовршено од Христос. Со ревносна љубов си велам себеси дека не само што нема ништо слично на него, туку ниту може да има“. Од ова сознание на Достоевски следува заклучокот дека за него да биде „во Христа и со Христа“ е поважно од тоа да биде „со вистината“.

Иако знае дека Христос самиот во Евангелието (Јов 14,6) вели „јас сум патот и вистината и животот“, сепак, речиси пророчки загадочно изјавува дека повеќе сака да ја изгуби вистината, отколку Христос. Достоевски очигледно искусил дека вистината по себе не е гаранција за правилноста или праведноста на еден чин.
За да се разбере ова длабоко сознание, но и неговата актуелност особено во нашиот православен свет, треба да се прочита и продолжението на мислата на Достоевски, бидејќи нему му е јасно дека некој може да се обиде да ја одвои вистината од Христа. Затоа тој јасно укажува дека „без Христос одеднаш сѐ станува одвратно и погрешно. Покажете ми нешто подобро од Христа! Покажете ми ги вашите праведници кои би ги ставиле на местото на Христос“, заклучува Достовески. Од последните две реченици станува јасно дека изјавата на Достоевски е еден вид контрааргумент во полемички контекст. Тоа станува јасно кога ќе потсетиме кому се наменети овие мисли на Достоевски.

   

Имено, прочуената мисла за Христос и вистината Достоевски ја запишал 1854 година во писмото до Наталија Д. Фонвизина. Таа е жената која нему 1850-та, во сибирското прогонство во Тоболск, му го испратила Евангелието. Фонвизина била блиска на кругот на „декемвристите“. Лектирата на Евангелието, всушност, го променила неговиот живот исто толку силно, колку и настанот што претходел на прогонството. Достоевски во ноември 1849-та бил осуден на смрт со стрелање. Додека чекал во редот да биде стрелан, само неколку минути пред егзекуцијата, стигнал гласникот со указот на царот за помилување, со што смртната казна била заменета со четиригодишно прогонство во Сибир. Тоа вистинско чудо го менува од темел односот на Достоевски кон својот поранешен поглед на светот и кон идејата дека праведно општество може да се создаде со револуција и борба. Иако во прогонството имал пристап и кон други книги, Евангелието останало за Достоевски главната лектира.

Неговата сопруга подоцна сведочи дека тој примерок на Евангелието стоел секогаш на неговата работна маса. Таа раскажува дека кога тој размислувал или се колебал за нешто, имал обичај да го отвори Евангелието на која било страна и да го прочита текстот на левата страна. Иако самиот за себе и подоцна пишува дека е „дете на своето време“ и постојано е измачуван од сомнежот во однос на верата, Достоевски истакнува дека најсилниот импулс кај него е „копнежот по Христа“. Познато е дека кусо пред смртта запишал дека сака да напише „роман за Исус Христос“. Впрочем, тој веќе го имаше напишано еден од најубавите романи за Христос. Тоа е приказната за кнезот Мишкин кој, всушност, е „кнезот Христос“, кој во овој безумен и зол свет може да биде само „идиотот“ – чудакот, со наивноста и добрината на невино дете.
Тоа што мене денес, кога католиците и многумина од православните (по новиот календар) го слават првиот ден од Божиќ, ме потсети на прочуената мисла на Достоевски од писмото на Фонвизина, е состојбата во која се наоѓа нашиот свет. Во име на „својата вистина“ за Бог во моментот се водат две војни. Едната, онаа „метафизичката“, на Русија против Украина, трае веќе две години, додека другата, онаа на Израел против палестинските терористи, започна есенва со нападот на милитантно исламистичкиот Хамас на Израел. Тоа што Достоевски го сознал уште 1854-тата во писмото до Фонвизина, а го покажа во блескава литературна форма во поглавјето со „Повеста за големиот инквизитор“ во романот „Браќа Карамазови“, е сознанието дека со „вистината“ може да се манипулира од позицијата на политичка моќ и власт, но не и со Христос. Додуша, православниот богослов Александар Шмеман, кој, исто така, во своите дневници постојано се враќа на кризата на православието, истакнува уште во осумдесеттите дека може да има црква во која Христос не е на „прво место“. Тоа се случува тогаш, кога на неговото место ќе се постави „вистината“ што не е еднаква со Христа.

Тоа е токму таа ситуација за која пишува Достоевски. Тогаш на местото на Христа во црквата (што значи и во срцата на верниците!) може да биде поставена „светата мајка Русија“, „небеска Србија“, „света мајка Бугарија“, „вечна Македонија“ и така во недоглед. Тоа се случува тогаш кога нацијата се сакрализира, кога таа станува идол и замена за Бог. Тогаш нашиот сонародник или почвата на која сме се родиле или сакаме да ја поседуваме, ни станува помила од Бог – од Христос. Тогаш сме полни со љубов за своето и со омраза за туѓото. Овие нешта – земјата, нацијата, народот, гордоста, патриотизмот – тогаш за манипулираните верници стануваат „чистата вистина” и во православната црква, затоа што во последните два века во православниот свет црквата и нацијата толку сраснаа една со друга, што тие полека почнуваат да го затемнуваат погледот на верниците врз Христа.
Затоа денес, на Божиќ, кога православните верници ја проповедаат пораката за мирот што го дарува само Христос, сите ние, барем за миг, треба да се запрашаме како е возможно православни христијани да водат војна, во која православни христијани убиваат други православни христијани? Само за да ја „докажат“ својата „историска вистина“ за тоа на која модерна нација ѝ припаѓа славната „Киевска Рус“? Зарем забораваме во чие име се крштеваат сите христијани? Кога тоа ќе се заборави и кога нешто друго во срцата ќе го заземе местото на Христос, многу православни христијани денес уште не согледуваат дека војната на Русија против Украина е таа грда „вистина“ која, според Достоевски, е „надвор од Христа“.

И затоа тој категорично изјавува дека никогаш нема да ја избере, туку ќе остане кај Христа. Од Евангелието, имено, Достоевски научил дека кога станува збор за прашањето на верата, вистината е секогаш личност, а не идеологија или пропаганда. За него вистината е идентична со Христос, како што стои во Евангелието. На Достоевски му е јасно дека Христос не основаше „нова религија“, туку „нов живот“. Верата значи преобразба на личноста и на животот според првата заповед на љубовта: љуби го Бога и љуби го ближниот! Дали во име на таа заповед може да се оправда војната?
Во нашиов свет, во кој во домовите го славиме Христовото раѓање, дарувајќи се во знак на љубов, секоја радост е „поматена“ од фактот на двете стравотни војни. Едната рускиот патријарх ја „оправда“ нарекувајќи ја „метафизичка“, а другата, таа против Израел, трае со прекини од мигот на прогласувањето на државата Израел. И таа сето време од арапскиот свет се „оправдува“ како „религиозна војна“. Можно ли е тие што веруваат во Бога како дарител на мирот и љубовта, да веруваат дека ја остваруваат неговата волја и заповедта на љубовта со убивање луѓе? Ако секој христијанин во другиот човек треба да го препознае Христа, тогаш како тој може да верува во Христа и да убива на фронтот други христијани?
Достоевски го знаеше парадоксот на религијата, која напати може да се редуцира на идеологија, со која може да се манипулираат верниците за политички цели, па затоа толку јасно го кажа својот суд и своето кредо. Само тој што повеќе од секоја светска вистина го сака Христа, само тој нема да дозволи да го манипулира каква било пропаганда за високите национални или религиозни цели.

Токму затоа Достоевски останува актуелен. Не со неговите славјанофилски погледи кои се многу омилени кај некои балкански народи, туку со неговиот пророчки суд за опасноста од политичка манипулација со „религиозните вистини“. Во неговата „Повест за големиот инквизитор“, владиката го препознава Христа и наредува да го затворат. За неговите цели, на „големиот инквизитор“ не му треба повеќе Христос. Тој го исмева Христос кој, според него, бил наивен и им дал слобода на избор луѓето, за која, според „големиот инквизитор“, тие не се способни. Затоа нему повеќе не му треба Христос. Затоа што тој сега ја поседува „вистината“. „Големиот инквизитор“ им кажува на луѓето што е „вистината“. И луѓето му веруваат! А јас денес би додала: добредојдовте во дваесет и првиот век и во царството на „големиот инквизитор“, производителот на „теории на заговор“.

Дојче Веле
(Авторката е филозоф и македонска и германска писателка)

 

Најново

Герасимовски: Центар е првата општина што покрена иницијатива малолетниците што вандализираат на јавни површини да вршат општокорисна работа

Sase Ivanovski

Тест: Колку возила ќе поминат на црвено светло во период од половина час во Скопје?

Sase Ivanovski

Богдановиќ: Пред почетокот на доделувањето на ордените по повод “Денот на државноста на Република Србија” домаќините ми го покажаа македонскиот салон во некогашната Палата Југославија а денес Палата Србија

Sase Ivanovski

Во винското подножје на селото Трстеник во близина на Кавадарци ја посетивме @milev.winery, сериозно добра винарија со огромен капацитет на производство на вино од свои лозови насади

Sase Ivanovski

Богдановиќ: На повик на Претседателот на Република Србија Александар Вучиќ присуствував на церемонијата на доделување на сретенските ордени по повод “Денот на државноста на Република Србија-Сретење”.

Sase Ivanovski

Родителите на балерина затворени затоа што ја занемариле ќерката – Ја капеле со внимание, но гладувала…

Sase Ivanovski

Маск е „офлајн“ откако инфлуенсерката тврди дека го родила неговото 13-то дете

Sase Ivanovski

Паркингот на Клиничкиот центар е долгогодишен проблем за пациентите и за здравствените работници, а хаосот што се создава на дневна база продолжува да се влошува

Sase Ivanovski

Зошто Доналд Трамп ја забрани детската книга на Џулијан Мур? Еве што дознавме

Sase Ivanovski

Милиони патници одлучија: Хрватска прогласена за најдобра земја за посета во 2025 година

Sase Ivanovski

ЗЛАТЕН МЕДАЛ ЗА ПОЧЕСНИОТ КОНЗУЛ НА СРБИЈА ВО МАКЕДОНИЈА Вучиќ го одликуваше Стајиќ за негување на пријателството меѓу Скопје и Белград

Sase Ivanovski

Легендарна реклама на ЈАТ со најпознатите српски фаци

Sase Ivanovski

Семејството на загинатата Викторија кај Сити мол за правната голгота и осудениот Tошта за „27 април“

Sase Ivanovski

Чедо Јовановиќ за разводот: Се пробав… и на оџа сакаа да ме водат! Студентите не сакаат да го сменат Вучиќ

Sase Ivanovski

Иван Мирчевски – Кавги и дебати, политичари, кој не смее во Канал 5?

Sase Ivanovski

Кина и понуди на Германија да ги купи фабриките на Фолксфаген

Sase Ivanovski

Стив Џобс го предвиде Chat GPT уште во 1985-та

Sase Ivanovski

Моите родители се во брак 52 години и имаат прекрасен однос, јас не го следам нивниот пример

Sase Ivanovski

Во едно англиско село нема криминал, долгови или бездомништво: Причината е бизарна

Sase Ivanovski

КОД: Со еден тендер заработиле повеќе од Никола Тесла за целиот живот

Sase Ivanovski

Еве што рекоа познатите европски весници за шокот што го приреди САД на Минхенската конференција

Sase Ivanovski

Трамп: Ќе пробам да договорам со Русија и Кина сите заедно да ги намалиме воените буџети за 50%

Sase Ivanovski

Лидерот на Хезболах: Израелските војници мораат да се повлечат од Либан до 18 февруари

Sase Ivanovski

Росица Кулакова: Време е да се обединиме сите заедно, само така може да го собориме криминалниот и корумпиран систем

Sase Ivanovski

Вучиќ: Ги разбирам студентите, но не и професорите

Sase Ivanovski

ЗОШТО ОПШТИНИТЕ НЕ СОБИРААТ ДОВОЛНО ДАНОЦИ?

Sase Ivanovski

Талентираните ученици од Чаир продолжуваат на патот кон успехот во математиката!

Sase Ivanovski

Здружението  „Елит“ донираше пакети за 20 семејства, а Весна Миленкоска-хуманитарка избрана за добитник на наградата “Големото срце”

Sase Ivanovski

ПОДДРШКА за гра ѓанската иницијатива Новогодишно пакетче за подобро здравје

Sase Ivanovski

ДЕМАНТ – Градоначалникот на О.Врапчиште наместо да дава несериозни изјави за кривични гонења, да го прочита Законот за заштита на децата

Sase Ivanovski

Министерот Мисајловски на Минхенската безбедносна конференција

Sase Ivanovski

ЗМЕП Трајков на Националниот Иновациски Рамковен Форум

Sase Ivanovski

ОПОЖАРЕНИ ДВА КОНТЕЈНЕРА ВО НАСЕЛБАТА СЕРАВА

Sase Ivanovski

АЕТМ: Последна можност за гласање – Поддржете ја вашата омилена е-продавница!

Sase Ivanovski

Детектор анкета: Секој трет размислува да се исели од Македонија

Sase Ivanovski

Во Лисиче во јануари чист воздух се дишело само два дена

Sase Ivanovski

Денеска нов протестен марш за Фросина Кулакова: Организаторите ќе излезат со конкретни барања

Sase Ivanovski

Измама: Преку лажно интервју со премиерот се мамат граѓани за да им се олеснат сметките

Sase Ivanovski

Измама: НЛБ банка не подарува дупли износи

Sase Ivanovski

Продолжува трендот на носење закони по скратена постапка во Собранието

Sase Ivanovski

ЕУ и НАТО не се мешаат во изборите во Романија и Германија

Sase Ivanovski

Контраспин: Проблемот околу парите за „бустање“ на Фејсбук е спин на големите партии

Sase Ivanovski

Румен Радев: Не прифаќаме измени на актуелните договори со Северна Македонија

Sase Ivanovski

ДУИ бара ослободување за Емин Бајрами: Косовски државјани патуваат несигурно во Македонија

Sase Ivanovski

Претепан полициски началник во дискотека во Кавадарци, две лица во притвор

Sase Ivanovski

Малолетен Косовец со „ауди“ прегази двајца тинејџери во Шуто Оризари

Sase Ivanovski

Мицкоски и Муцунски купија по некој совет од Папандреу во Минхен

Sase Ivanovski

УСПЕШНА ТРАНСПЛАНТАЦИЈА КАЈ 28 ГОДИШЕН ПАЦИЕНТ – медицинскиот тим се заблагодари до семејствата на донаторите

Sase Ivanovski

„ВЛАДАТА НЕКА КУПИ ЗА СЕКОЈ МИНИСТЕР ЛУКСУЗНИ DACIA DUSTER“: Костадинов со препораки до владејачката коалиција по критиките на негова сметка

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) „МНОГУПАТИ ГИ ИМАМЕ ФАТЕНО, НО ПОВТОРНО СЕ ОСТАВЕНИ ДА ПУСТОШАТ ПО ПЛАНИНИТЕ“: Михаилов со видео од бркањето крадци на Скопска Црна Гора

Sase Ivanovski

Пристигнаа првите 180 туристи од Германија со „Фрибрд ерлајнс“, ќе доаѓаат секојдневно

Sase Ivanovski

СТЕЈТ ДЕПАРТМЕНТОТ НАПРАВИ ПИШИ-БРИШИ ЗА ТАЈВАН Кој не ја поддржува идејата за независност на островот?

Sase Ivanovski

САД Ѝ ИСПРАТИЛЕ 6 ПРАШАЊА НА ЕУ ПОВРЗАНИ СО УКРАИНА Дали сте спремни и што ќе дадете за одбраната на Киев?

Sase Ivanovski

НАМЕСТО МИНЕРАЛИ ТРАМП МОЖЕ ДА ДОБИЕ ЈАЈЦА? Украина размислува како да ја добие поддршката на САД

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) ТАКСИСТИ ГИ ПРЕЧЕКАА СТУДЕНТИТЕ КОИ ПЕШАЧЕА ДО КРАГУЕВАЦ Протестите во Србија траат речиси три месеци

Sase Ivanovski

ПРОТЕСТЕН МАРШ ЗА ФРОСИНА Граѓаните бараат правда за жртвите на бесните возачи

Sase Ivanovski

СТАБИЛНОСТА НА ЗАПАДЕН БАЛКАН Е КЛУЧНА ЗА ЕВРОПСКАТА БЕЗБЕДНОСТ Мицкоски на средби на Минхенската безбедносна конференција

Sase Ivanovski

ЗОШТО СИТЕ МОЛЧАТ КОГА НАЈМЛАДАТА ЕУ ЧЛЕНКА ГО НЕГИРА МАКЕДОНСКИОТ ИДЕНТИТЕТ? Се случи балканизација на Европа, наместо Балканот да се европеизира

Sase Ivanovski

ЗА МАКЕДОНИЈА ПРИСТАПОТ КОН ЕУ СТАНА ПОДВИЖНА ЦЕЛ Наместо систем на заслуги, постојат билатерални спорови

Sase Ivanovski

Еурофарм Пелистер запиша тесна победа над ГРК Охрид во Суперлигата

Sase Ivanovski

Ѕвездата на Нетфликс пронајдена мртва во станот: Причината за смртта се истражува

Sase Ivanovski

(ФОТО) Том Круз има нова љубов! „Денот на вљубените“ го поминал со поранешната девојка на Бен Афлек

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) Обилните дождови предизвикаа поплави и лизгање на земјиштето во Кефалонија

Sase Ivanovski

Орбан: Европа е на надолна патека, иднината е во другите региони

Sase Ivanovski

Магла на Стража, возете внимателно

Sase Ivanovski

„Му верувам на претседателот Трамп затоа што тој е претседател на САД, затоа што вашиот народ гласаше за него и јас го почитувам нивниот избор“, рече тој, предупредувајќи дека никој, вклучително и Трамп, не треба да верува во зборовите на Путин.

Sase Ivanovski

Никогаш нема да го прифатиме договорот меѓу Трамп и Путин, порача Зеленски

Sase Ivanovski

Јанис Варуфакис-поранешен минисер за финансии на грција: Зошто сите би требало да сме загрижени за Илон Маск и „бролијархијата

Sase Ivanovski

Мерсел Биљали: НОВА ЈАЛТА?!

Sase Ivanovski

Таравари: Мора да се променат цените на услугите на болниците

Sase Ivanovski

Струмичанец загина во сообраќајка со камион од Украина

Sase Ivanovski

Таравари најави можно спојување на четирите партии од „Вреди“ во една после локалните избори

Sase Ivanovski

Нападнат полициски началник во Кавадарци, предложен притвор за две лица

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) Еден убиен во нова нарко пресметка кај бриселската метро станица „Клемансо“

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) Етна повторно еруптираше

Sase Ivanovski

(ВИДЕО) Оџа од Чаир: „Како Тексас станавме, срамота сме на светов! Парампанче се правите меѓу себе“

Sase Ivanovski

Рама во Минхен: Изборот на Трамп е најдарежлив божји чин кон ЕУ, тоа е шанса Европа да се разбуди

Sase Ivanovski

ДУИ Чаир: Стоп на урбанистичкиот хаос

Sase Ivanovski

Муцунски: Нема да прифатиме под уцена било какво решение или компромис

Sase Ivanovski

ВМРО-ДПМНЕ, Бојковска: Корупцијата е проблем број 1 кај младите, заеднички да работиме на искоренување на истата

Sase Ivanovski
Вчитувам....