Минатиот викенд, висок американски функционер откри за CNN дека Израелците имале можност да го елиминираат врховниот лидер на Иран. Според истиот функционер, САД го информирале Израел за противењето на Трамп на планот, по што тој не бил спроведен.
Трамп се обидува да ја смири ситуацијата, избегнувајќи да биде вовлечен во уште еден конфликт на Блискиот Исток, а воедно ги зема предвид промените во политиката на неговата партија. Портпаролот на израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху подоцна категорично ги негираше за Си-Ен-Ен извештаите за отфрлање на израелскиот план од страна на Трамп, нарекувајќи ги „лажни“.
Кој е Али Хамнеи?
Кога се појави во јавноста за прв пат по пет години во октомври, врховниот лидер на Иран, ајатолахот Али Хамнеи, имаше бескомпромисна порака. Израел „нема да трае долго“, им рече тој на десетици илјади поддржувачи во џамијата во Техеран за време на проповед.
„Мора да му се спротиставиме на непријателот, а истовремено да ја зајакнеме нашата цврста вера“, рече Хамнеи. Неколку дена претходно, Израел го уби Хасан Насралах, искусниот генерален секретар на Хезболах, со бомби фрлени врз седиштето на милитантното исламистичко движење во Бејрут. Атентатот беше личен удар за ајатолахот, кој го познаваше Насралах со децении.
Израелската воздушна офанзива против Иран, започната во петок, е уште еден таков удар. Таа предизвика поголем отпор од Техеран и бараж од ракети и беспилотни летала лансирани кон Тел Авив, но ништо од тоа не ги спречува израелските напади.Хамнеи сега има малку добри опции – ситуација што овој претпазлив, прагматичен, конзервативен и безмилосен револуционер отсекогаш се обидувал да ја избегне.
Роден како син на обичен свештеник со скромни средства во источниот ирански светилиште Машхад, Хамнеи ги направи своите први чекори како радикал во трескавичната атмосфера од почетокот на 1960-тите.Потоа, шахот Мохамед Реза Пахлави започна голем реформски проект кој во голема мера беше отфрлен од конзервативното свештенство во земјата.
Патот на Хамнеи до моќ и идеологија
Но, Хамнеи апсорбирал и други влијанија. Иако бил отворен обожавател на западната литература, особено на Лав Толстој, Виктор Иго и Џон Штајнбек, младиот активист бил длабоко вкоренет во антиколонијалните идеологии на времето и антизападните чувства што често ги придружувале тие чувства.Тој се сретнал со мислители кои се обидувале да ги спојат марксизмот и исламот за да создадат нови идеологии, ги сакал делата што го опишувале „западното труење“ на неговата земја и ги превел делата на Саид Кутб, Египќанец кој ќе инспирира генерации исламистички екстремисти, на фарси.Иако постојано бил затворан од иранските безбедносни служби, Хамнеи сепак успеал да учествува во големите протести од 1978 година кои на крајот го убедиле шахот да избега и му дозволиле на Хомеини да се врати.
Како бескрупулозен свештеник, тој брзо се искачил низ редовите на радикалниот режим што ја презел власта и до 1981 година, откако преживеал обид за атентат во кој ја загубил функционалноста на едната рака , тој победил на изборите за во голема мера церемонијален претседателски мандат.
Кога Хомеини почина во 1989 година, Хамнеи беше избран за негов наследник, откако уставот беше изменет за да се овозможи некој со пониски свештенички квалификации да ја преземе улогата и со многу поголеми овластувања од претходно. Хамнеи брзо ги искористи за да ја консолидира својата контрола врз раскошниот и фрагментиран апарат на постреволуционерната држава на Иран.
Зајакнување на моќта и регионалното влијание
Едно од клучните упоришта на моќта беше Корпусот на чуварите на исламската револуција (ИРГЦ), активното срце на новиот режим и моќна воена, социјална и економска сила. Но, Хамнеи, како и секогаш, внимаваше да пронајде други моќни сојузници и клиенти.Во 1990-тите, тој дополнително ја зајакна својата моќ, елиминирајќи ги противниците и наградувајќи ги оние што му беа лојални. Дури и поетите за кои Хамнеи некогаш тврдеше дека ги цени станаа мета на безбедносните служби.
Странските дисиденти беа прогонувани, а односот со Хезболах, кој Корпус на чуварите на исламската револуција ИРГЦ помогна да се воспостави по револуцијата, беше зајакнат. Во секој момент, тој ја следеше својата стратегија за прагматично подобрување на нефлексибилните принципи на проектот, кои му ги остави неговиот починат ментор Хомеини.
Кога Мохамад Хатами, кандидат за реформисти, победи на претседателските избори со убедлива разлика во 1997 година, Хамнеи му дозволи одреден простор, но работеше напорно и честопати енергично за да го заштити јадрото на режимот и неговата идеологија од секаков сериозен предизвик.
Сепак, Али Хамнеи не го спречи Хатами да се обрати до Вашингтон во еден на крајот неуспешен обид за подобрување на односите по нападите од 11 септември 2001 година и се откажа од оружјето за масовно уништување.Но, тој исто така ги поддржа напорите на ИРГК да ги нападне американските сили во Ирак по нивната инвазија во 2003 година и да го прошири иранското влијание во соседната земја.Тоа означи понатамошно проширување на неговата стратегија за потпирање на посредници за проектирање моќ низ целиот регион и одвраќање и закана кон Израел, кого револуционерите во 1979 година го нарекоа Малиот Сатана како Големиот Сатана на САД.
Сомнежи, репресија и иднината
Хамнеи беше скептичен кон нуклеарниот договор што иранските власти макотрпно го преговараа со САД и други, но не се спротивстави на неговото спроведување во 2015 година. Аналитичарите дебатираат дали тој се обидел да ги спречи или да ги охрабри поконзервативните членови на Корпусот на чуварите на исламската револуција ИРГК кои инсистираа Иран да набави бомба.
Последователните бранови на немири и напори за реформи беа исполнети со напади на брутална репресија со континуирани репресии врз жените, хомосексуалците и религиозните малцинства. Ова, заедно со влошувањето на економските околности, разочара многу поранешни поддржувачи на режимот и ги прошири постојните немири.
Во странство, Хамнеи одлучи да инвестира многу во таканаречената оска на отпор – Хамас во Газа, Хезболах во Либан, движењето Хути во Јемен и шаренолик асортиман на исламски милитантни милиции во Сирија и Ирак.Тоа можеби изгледаше како паметна тактика, но се распадна под тежината на израелските напади, додека историскиот сојуз на Иран со Дамаск заврши со падот на режимот на Башар ал-Асад во декември.
Живеејќи во комплекс со својата сопруга и деца во Техеран, Хамнеи го нагласуваше својот скромен начин на живот. Некои скептици ја доведуваат во прашање автентичноста на неговиот аскетизам, но неговата репутација за скромност, која е во контраст со раскошното богатство на многу други функционери, го ублажи дел од јавниот гнев.Повеќе од три децении на власт, Хамнеи се обидуваше да управува со притисоците на спротивставените сили во Иран, да избегне отворена војна и да го зачува наследството на Хомеини – како и сопствената моќ и моќта на неговите непосредни лојалисти, се разбира. Тој сега е болен. Шпекулациите за наследникот се зголемуваат.
