Психолозите велат, во овие први денови на шок, тага, болка, бес, многу е важно да се внимава да не се заборави на физиолошките потреби, храна, вода, сон и терапијата кај хронично болните. Исто толку важно е и присуството на друштво кај ужалените.
Начинот на воспитувањето на децата, образовниот систем и културата на животот во едно општество испливуваат на површина при трагедија. Ида Протуѓер, психолог и тренер за личен и организациски развој, поминала тренинг за справување со кризна состојба во Виена, и оттаму ни го пренесува искуството.
– Во Австрија не е невообичаено да слушаме сирени, како подготовка. Мислам, во Скопје многу години не сум чула, а тука редовно се прават тестирања кај населението од таков тип. Во училиштата децата имаат специјални подготовки за евакуација при пожар, се симулира аларм и децата мора да ги поминат сите чекори, за таа евакуација да се изврши безбедно. Имаше дојава за бомба во училиштето на мојот син пред неколку месеци, и многу ми се допадна тоа дека ние родителите бевме информирани за сите активности, бидејќи во кризна интервенција многу е важно луѓето од институциите, навремено и транспарентно на населението да му ги кажуваат сите информации. Тоа е многу важно, за да се смири населението, за да се воспостави повторно таа доверба дека ништо не може да излезе од контрола, дека тука е системот и ќе ги преземе сите можни чекори – вели Протуѓер за „Слободен печат“.
Таа додава дека пред две години добиле писмо од државата што да се прави доколку се случи „блекаут“ (комплетно исклучување на струја, превоз) во градот.
– Во писмото стои, доколку настане тотален колапс во Виена, кои би биле постапките, дали детето треба да остане во школо или некој да го земе, дали може безбедно да се врати дома, дали пешки може да се врати дома, колку е оддалечен домот од училиштето. Исто така, при секое запишување на училиште, секоја година, има прашалник за контакт, кој родител прво се контактира, кое лице второ, кое лице трето и кое лице четврто! Во Македонија треба да се види кои се тие дупки во системот за да се пополнат со стандарди или каде што има веќе пропишани процедури, да се ревидираат, бидејќи процедурите во Македонија многу лесно се видоизменуваат или не се следат поради таа коруптивна спрега, која е и причина за оваа трагедија во Кочани – рече Протуѓер.
Што ако мене ми се случи ова?
Врсниците се поистоветуваат со трагедијата, се ставаат во улога на настраданите, на очевидците. Според Протуѓер, коренот на проблемот доаѓа и од повеќедецениската култура на домашно воспитување и комуницирање.
– Ние во Македонија имаме една култура, не ги прашуваме децата „како се чувстваат“ туку „како поминаа во школо?“. Повеќе зборуваме за однесувањето на децата, за тоа како се однесуваме за што се случило, а помалку сме фокусирани на тоа како се чувствуваме, како децата се чувствуваат. И оттука е многу важно да се валидираат емоциите – вели таа.
Безбедност, смиреност, поврзување, стабилизирање и одредена надеж. Тие се петте принципи кои треба да се следат.
– Родителот прво треба да ја валидира сопствената емоција, како тој се чувствува, а потоа корисно е да сподели со детето дека и тој е тажен. Ако родителот забележува дека неговото дете е тажно, но детето е повлечено, тогаш мајката или таткото во негово име може да каже „гледам дека си тажен“, но „ќе помине“ или тешење не функционира затоа што тоа ја негира емоцијата. Често ќе слушнам при изразување сочувство, „биди силен“. На тој што тагува не треба да му се вели „биди силен“, тоа не помага – вели таа.
Во оваа колективна траума, како што вели Протуѓер, потребно е да се каже гласно дека сме тажни, да се остане свесен со таа емоција и да се сподели.
– Мислам дека е добро тоа што пред неколку дена се собраа луѓето на плоштадот во Скопје, затоа што заедно сме во тагата, тоа е едно спојување на емоционално ниво. И децата, ако се деца, и тие сакаат да изразат сочувство, а бидејќи е далеку Кочани, можат да се направат некои ѕидови каде што ќе можат да остават цртеж, порака, едноставно да има простор каде што ќе може да ја покажат емоцијата во ова колективно тагување – вели Протуѓер.
Покрај тоа што е неопходно да се формира кризен штаб во училиштата, просветните работници треба да имаат огромно разбирање овие денови за децата, и, како што вели таа, потребно е да им дадат голема поддршка за учениците.
– Прочитав дека во основните училишта наставниците им забраниле на децата да излезат од часови на собирот посветен на жртвите, тоа е погрешно – рече нашата соговорничка.
Загуба на позната личност
Музиката на бендот ДНК е омилена за младата публика. Смртта на членовите од бендот ги погоди фановите.
– Се работи за дневно поврзување со тие песни, дневен идентитет. Ние растеме и сите тие искуства, песни што ни се случуваат со соучениците, настани, сите тие се дел од нашите искуства што го градат нашиот идентитет. И тоа сега е тагување. Кога ќе се присетиме на омилениот бенд, на пријателот, на другарот, на партнерот… Емоционалното искуство кога сме ги слушале тие песни, кога сме биле поврзани со друштво, тоа е тоа што ни предизвикува толку силна тага, затоа што сме биле на емоционален начин поврзани. Тоа исто така треба да се одболува – вели таа.
Покрај семејствата и блиските на настраданите од пожарот во дискотеката „Пулс“ во Кочани, трагедијата ја погоди цела Македонија, регионот… болката ја чувствува секој еден човек. Но како оваа тага се рефлектира врз ранливата категорија на граѓани кои не се директно погодени од несреќата, а ја чувствуваат како рефлексија, како родители коишто некогаш загубиле дете во пожар или при некаква несреќа, бремени жени, идни мајки, врсниците на жртвите, бебињата… Во останатиот дел од интервјуто со психологот Протуѓер опфаќаме теми поврзани со ранливите категории на граѓани во оваа колективна тага.
