Урсула фон дер Лајен предложи Европски план за повторно вооружување, за кој рече дека може да им овозможи на земјите-членки да мобилизираат до 800 милијарди евра за финансирање огромно зголемување на трошоците за одбрана, неколку часа откако Вашингтон ја прекина сета воена помош за Украина, вршејќи притисок врз блокот да ја зголеми сопствената помош.
„Ние сме во ера на повторно вооружување, а Европа е подготвена драстично да ги зголеми трошоците за одбрана, да одговори на итната потреба да дејствува и да ја поддржи Украина, но и да одговори на долгорочната потреба да преземе поголема одговорност за сопствената европска безбедност“, рече претседателот на Европската комисија. Петте мерки што таа ги наведе, детализирани во писмото до лидерите на ЕУ пред вонредниот самит во четврток, вклучуваат „нов инструмент“ кој ќе обезбеди заеми од 150 милијарди евра на земјите-членки за финансирање заеднички инвестиции во одбранбените капацитети низ Европа, вклучувајќи воздушна и ракетна одбрана, артилериски системи, ракети и муниција, беспилотни летала и системи за контра-дронови.
Фон дер Лејен, која не одговори на прашањата на новинарите, не даде детали за тоа како ќе се соберат овие средства и дали околу 90 милијарди евра неискористени пари од фондот за закрепнување по СОВИД ќе бидат дел од овие средства. Издавање на т.н Еврообврзниците за финансирање на одбранбените потреби на блокот досега беа остро спротивставени од неколку т.н „штедливи“ земји-членки.
Новиот инструмент, напиша фон дер Лајен во нејзиното писмо до лидерите, ќе биде воспоставен според член 122 од Договорот за ЕУ, кој му дозволува на блокот да обезбеди финансиска помош за земја-членка која се соочува со „тешки тешкотии предизвикани од природни катастрофи или исклучителни околности надвор од нејзина контрола“ без одобрение од Европскиот парламент. Комисијата претходно го користеше овој напис за време на пандемијата на КОВИД за да го воспостави инструментот SURE од 100 милијарди евра, за кој се сврте кон пазарите. Истиот беше искористен и за воведување итни мерки кои ги заштитија европските граѓани и бизниси од најлошите последици од енергетската криза.
Активирањето на националната клаузула за откажување од Пактот за стабилност и раст е втората клучна мерка во пакетот на Фон дер Лајен, што таа веќе го истакна минатиот месец во нејзиниот говор на Минхенската безбедносна конференција. Ова ќе им овозможи на земјите-членки да ги исклучат трошоците за одбрана од нивните национални буџети и на тој начин да го избегнат ризикот од кршење на фискалната политика на блокот, која наложува задржување на државните дефицити и долгови под 3% и 60% од БДП, соодветно.
Шефот на Комисијата тврди дека ако земјите на ЕУ ги зголемат трошоците за одбрана за 1,5 отсто од БДП во просек, 650 милијарди евра би можеле да се ослободат во следните четири години. Земјите-членки на ЕУ драстично ги зголемија трошоците за одбрана откако Русија започна целосна инвазија на Украина во 2022 година, но тие го прават тоа нерамномерно: Полска одвои 4,12 отсто од својот БДП за одбраната минатата година, додека Шпанија потроши само 1,12 отсто.
Во моментов се водат преговори меѓу сојузниците на НАТО, кои вклучуваат 23 земји-членки на ЕУ, за зголемување на целта на трошоците за одбрана од сегашните 2 отсто од БДП. Одлуката треба да биде донесена на самитот во Хаг на крајот на јуни. Преостанатите три мерки што ги предложи Фон дер Лајен вклучуваат дозволување на земјите-членки да ги користат програмите за кохезиона политика за да ги зголемат трошоците за одбрана, проширување на мандатот на Европската инвестициска банка за зголемување на финансирањето за одбранбени проекти и забрзување на Унијата за штедење и инвестиции да им овозможи на приватните банки да инвестираат повеќе пари во секторот.
– Вистинското прашање пред нас е дали Европа е подготвена да дејствува толку решително како што налага ситуацијата и дали Европа е подготвена и способна да дејствува брзо и со амбицијата што е потребна – изјави таа. Лидерите на ЕУ треба да разговараат за предложениот одбранбен пакет на вонреден самит во Брисел во четврток, на кој ќе присуствува и Володимир Зеленски.
Самитот беше свикан на 23 февруари како одговор на брзиот дипломатски потег на Доналд Трамп кон Русија, но чувството за итност се зголеми во петокот по спорната средба меѓу Зеленски и американскиот претседател во Белата куќа, по која украинскиот лидер замина пред крајот на неговата планирана посета, без потпишување на договор за минерали за кој Вашингтон тврдеше дека може да послужи како пречка против идни напади. Последиците продолжија во понеделникот кога Трамп објави дека САД ја прекинуваат сета воена помош за Украина, тврдејќи дека „може да се постигне мировен договор многу брзо“ и дека „можеби некој не сака да постигне договор“.
Самитот во четврток се заканува да ги подели земјите-членки околу Украина, при што и Виктор Орбан од Унгарија и Роберт Фицо од Словачка се заканија дека ќе стават вето на секој повик за зголемена воена помош за земјата разурната од војна. Нацрт-заклучоците од самитот, видени од Еуроњуз, сугерираат дека луѓето нема да донесуваат одлуки за тоа како да ги зголемат трошоците за одбрана на овој состанок, туку ќе се „вратат“ на темата на подоцнежен самит во март, по објавувањето на Белата книга за одбрана на Комисијата.
