Со појавата на интернетот и социјалните мрежи, бројот на информациски напади драстично се зголеми и нивното влијание врз демократските процеси стана уште поразорно. Изборите, како скапа и суштинска компонента на општествениот живот, денес се едни од најранливите механизми во демократските општества – постојано се под напад од внатрешни и надворешни актери, беше истакнато на панел-дискусијата. Следењето на информацискиот простор е постојана борба. Информациските закани отсекогаш биле пречка за демократијата и за слободни и правични избори во човековата историја. Но, со појавата на интернетот и социјалните мрежи, бројот на информациски напади драстично се зголеми и нивното влијание врз демократските процеси стана уште поразорно. Изборите, како скапа и суштинска компонента на општествениот живот, денес се едни од најранливите механизми во демократските општества – постојано се под напад од внатрешни и надворешни актери. Ова беа заклучоците од панел дискусијата насловена „Демократијата во ризик: Интегритетот на изборите наспроти информациските закани – искуства на Западен Балкан и ЕУ и намалување на ризикот“ што се одржа денес во рамки на конференцијата „Заеднички за вистината: Сеопфатен пристап на целото општество кон заштита на демократијата“.
Панел дискусијата обедини говорници од повеќе земји на Западен Балкан и ЕУ, кои ги пренесоа искуствата од нивните општества во однос на влијанието на информациските закани по демократските избори. Трагедијата во Кочани во која загинаа 59 млади луѓе ги поттикна ПР и другите механизми со кои политичките партии се служат обично пред избори – спин, насочување на емоциите, повикување на правила и на морал, етика во медиумите, а ги вклучија и таканаречените „фарми на ботови“ со говор на омраза и закани. Ова го истакна извршната директорка на Советот за етика во медиумите на Македонија (СЕММ), Билјана Георгиевска. Според неа, ваквото инструментализирање на трагедијата од страна на партиите се прави во соработка со дел од традиционалните и онлајн медиумите, кои без критичка обработка ги шират наративите на политичките партии. „Вклучувањето на сите овие механизми беше резултат на и покренато од несреќата, но терминот навистина се погоди – 6 месеци пред локалните избори, кога овде почнува да се води неофицијална изборна кампања“, рече Георгиевска. Како што додаде таа, дури ни трагедијата, не само што не ги обедини медиумите во заеднички повик за безбедност на сите граѓани во оваа земја во иднина, туку ги подели околу степенот на известување за трагедијата.
„Отиде дури во крајности – едни бараат целосно симнување на камерите, наводно штитејќи ја приватноста на жртвите и семејствата, други продавајќи ја тагата за лајкови и кликови“, додаде извршната директорка на СЕММ.
„ПР фабриката“ на сите политички партии е пуштена со ризик да му наштети на интегритетот на изборите што доаѓаат, оцени Георгиевска. Таа истакна дека без јасна регулатива, изборниот процес ќе продолжи да биде под ризик и нагласи дека е потребно итно да се разгледа Изборниот законик и да се направи разлика меѓу одговорните и неодговорните медиуми. Емилија Петреска-Камењарова од Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (ААВМУ) истакна дека, иако традиционалните медиуми се подложни на мониторинг и имаат јасни правила, за онлајн кампањите не постојат прецизни насоки. На последните двојни избори (парламентарни и претседателски) во земјава се мониторирале над 5 милиони секунди реклами на радио и телевизија – податок кој, според Петреска-Камењарова, зборува за обемот на финансиски средства кои се издвојуваат за политичкото рекламирање. Но, во дигиталниот простор речиси и да нема регулација. „Таа празнина која постои е исполнета со кампања која континуирано станува сè пожестока. Сведоци сме, гледаме, има истражувања кои јасно покажуваат дека сè повеќе кампањите се селат во онлајн просторот и особено дека имаме наплив на активност на функционерите на социјалните мрежи за време на кампања. Тој наплив е толку голем што дури ОДИХР во својот извештај за претходните избори кажа дека треба да се применат јасни правила во Изборниот законик за учеството на функционери во кампањите на социјалните мрежи“, рече Петреска-Камењарова. Како што додаде, АВМУ длучила да иницираме кодекс за однесување за онлајн кампањи, но како регулаторно тело, не можат да го направат тоа сами. Им треба соработка со други чинители.
Мадалина Воинеа од Експерт Форум, Романија, го сподели искуството на нејзината земја со кандидат на претседателските избори што се одржаа минатата година, кој, и покрај огромната онлајн кампања, не пријавил никакви трошоци за неа. Таа предупреди на институционалниот неуспех да се регулира дигиталниот простор и посочи на ТикТок како „една од најмоќните алатки за политичка комуникација“ во Романија. „Има многу празнини кога станува збор за дозволувањето на вакви кампањи да станат вирални. Постојат мал број мерки за да се спречат ваквите кампањи. Она што ние го откривме во нашето истражување беше дека околу 30.000 профили беа активирани од септември – не само еден месец пред изборите, туку и по изборите. Постои недостаток на транспарентност кога стануваше збор за финансирањето на рекламите. Нема информации колкава сума била потрошена, за називот на оној што ја објавил рекламата и беше потешко да се утврди опсегот на проблемот. Можеме да ги видиме само координираните мрежи и сите ние знаеме дека тоа претставува координиран обид да се влијае врз информацискиот простор“, потенцираше Воинеа. Таа појасни дека биле креирани и многу лажни профили на социјалните мрежи, кои објавувале сатира и шеги на кои се изградила комуникациската кампања на спорниот кандидат. „Ова во голема мера беше кампања каде што беа користени едни исти реченици, со имиња и содржини кои беа ‘копи-пејст’. Ова беше јасна индикација дека станува збор за координирана кампања, но исто така беше неочекувано. Беше јасно дека се активира и деактивира. Откако беше конечно откажана неговата кандидатура, неговиот официјален профил е сосема различен. Исто така, бројот на вакви профили се намали речиси на половина“, рече Воинеа.
Таа нагласи дека Романија пред изборите не поседувала ниту еден механизам за справување со вакви онлајн закани, но по изборите започнало градењето институционални капацитети и усвојувањето практики слични на оние од ЕУ. „Ние бевме учтиви кон платформите. Тоа многу не чинеше. Време е да зборуваме помалку за соработка, а повеќе за усогласеност. Нашата иднина е во прашање“, заклучи Воинеа. Тамара Бранковиќ од ЦРТА, Србија, кажа дека, за разлика од други држави каде за мешање во изборите се обвинуваат странски актери, во Србија проблемот е „домашен“ и „самата држава е најголемиот извор на манипулација и дезинформации“. „Ние сме во принцип доста традиционални во начинот на информирање и власта и претседателот Вучиќ го користат пристапот на медиумите за да го кршат уставот за да ја централизираат власта. Само во 2024 година, Вучиќ се појави повеќе од 350 пати во живо на телевизија, со покривање и преноси во живо. Од година во година, неговите телевизиски настапи се сè почести“, рече Бранковиќ. Таа смета дека клучно е граѓаните да добијат алатки со кои ќе можат да препознаат дека нешто не е во ред со изборниот процес, и дека ЕУ мора да се вклучи поактивно.
Барди Бакија од Sbunker, Косово, ги истакна авторитарните трендови и дезинформациските кампањи кои доаѓаат од границите на земјата, како што рече, особено од северот, но и од глобалните екстремистички наративи. Неговите анализи покажуваат дека поранешни маргинални ставови, преку социјалните мрежи, сега добиваат мејнстрим карактер, особено кај младите. „Кој и да е нашиот одгоовр на ова, треба да земеме предвид колку се напредни методите и стратегијата на овие чинители. Една од најголемите гршеки што може да ја сториме овде е да ги потценуваме кампањите за дезинформации, методологијата, софистицираноста и нивната способност да ја ангажираат младата публика“, предупреди Бакија од „Sbunker“. Панелот го модерираше Никола Петровиќ од ИСАЦ, Србија, кој подвлече дека демократијата е многу повеќе од слободни избори – таа е борба против заканите кои ја разнебитуваат довербата во институциите, посебно кога тие закани доаѓаат во форма на дезинформации, прикриени манипулации и медиумски спинови. Панел-дискусијата заврши со јасна порака: демократските општества мора да бидат подготвени, отпорни и информирани за да ја одбранат вистината и интегритетот на изборниот процес. Извор: Новинска агенција МЕТА
