Кристина Колеќевска e економист за надворешна трговија – директор за комуникации и маркетинг во инженерската компанија „Сениор Инженери“, специјализирана за развој и реализација на енергетски проекти, која има развиено стратешко партнерство со АКСА, дел од групацијата Казанџи Холдинг, за изградба на енергетска инфраструктура во Македонија, Балканот, но и на други меѓународни пазари. Во рамките на ова партнерство, неодамна се одржа состанок со Владата, на кој беше презентиран голем инвестициски проект во вредност од 1 милијарда евра за изградба на когенеративни електрани, изградба на гасна дистрибутивна мрежа и обезбедување на сигурност во снабдувањето со гас во земјата.
Колеќевска вели дека понудата за гасифицирање на домаќинствата ќе биде економски оправдана и одржлива. Цената на произведената струја од гасните централи ќе биде под пазарната, што ја прави исплатлива опција за продажба на ЕСМ како јавен партнер. Дистрибутивната, топловодната мрежа, како и когенеративните електрани што ќе ги изгради АКСА ќе и припаднат на државата како дел од јавно-приватно партнерство, а повеќе од 50 отсто од инвестицијата ќе припадне на македонски компании. Ова се дел од поентите од интервјуто со Колеќевска.
Има план за изградба на три модерни когенеративни централи кои треба да придонесат за почист воздух, за поевтина енергија и за енергетска независност. Каде ќе се изградат овие постројки?
Колеќевска: Инвестицијата предвидува изградба на когенеративни електрани со инсталиран капацитет од 500 MW. Таквиот проект и понуда произлегува од неколку технички фактори: од потенцијалната потреба на електрична и топлинска енергија, особено изразена со енергетската транзиција која треба да се случи до 2030 година, од оптовареноста и приклучоците на мрежното поврзување, како и од вкупната потреба и потрошувачка на природен гас, односно од количината што би можела да се пренесе до соодветна локација. Со правилната примена на овие критериуми, произлегува дека тоа би се остварило со најмалку две или три електрани со задоволувачки капацитет и ефикасност.
Вие прашувате и за нивната локација. Во околината на Скопје, тоа би било во регион каде што има еколошки услови и каде што нема изградена топловодна мрежа, а има слободен капацитет на приклуоци за гас и за електрична енергија. Истото важи и за регионот на Куманово, а третата постројка би била лоцирана во зависност од анализите на нашата Влада и на нејзините соодветни критериуми. Сакаме да потенцираме дека инвеститорот има направено проценка за ова прашање и дека локацијата и потребната инфраструктура се целосно анализирани и се пресметани по пазарни цени, а со повеќето сопственици на локациите веќе се остварени преговори за откуп.
Најавени се и бесплатни приклучоци за домаќинствата кон новата гасна и топлинска мрежа. Дали инвеститорот има доволно голем интерес за приклучување кон мрежата и на кој начин домаќинствата ќе ја плаќаат внатрешната инсталација на уредот?
Колеќевска: Во пазарни услови, ниту еден инвеститор не може да биде 100% сигурен за било што, односно сѐ зависи од условите што ќе ги понуди на пазарот. Со развојната анализа што е направена од страна на друштвото за инженеринг “Сениор Инженери ДОО Скопје” и турскиот инвеститор, се утврди дека три критериуми се важни. Прво, ниската цена на енергенсот – природен гас, а подоцна и водород, која што ќе биде неколку пати пониска од цената на електрична енергија потребна за загревање на домовите, за готвење, за греење вода за домаќинствата и слично. Второ, приклучокот за граѓаните, ќе биде бесплатен и трето, пресметката на цената на внатрешната инсталација на уредите, заедно со уредите, ќе биде исплатена преку сметките за енергенсот, на подолг период за да биде што е можно поповолна за граѓаните.
Нашата анализа покажа дека овој пристап и понудените услови многу лесно ќе покажат, всушност, колку граѓаните ќе заштедат и дека масовно ќе почнат да се приклучуваат на оваа дистрибутивна мрежа. Сакаме да нагласиме дека ова важи само за домаќинствата, за ранливите категории на граѓани, за микро-претпријатијата и енергетски сиромашните субјекти. Во оваа смисла инвеститорот ниту бара ниту му е потребно некој да ја гарантира потрошувачката на енергијата. Има овде уште еден многу значаен елемент, а тоа е големиот придонес во намалувањето на екстремното загадување на амбиенталниот воздух во сите општини во државата и заситеноста од ПМ 10 и ПМ 2.5 честичките, што се канцерогени и што произлегуваат од горење на дрво, од нафта, од лесно масло за домаќинствата, од хартија и слично. Замислете, наместо граѓаните за греење да користат сешто во своите домови, ќе имаат почиста, евтина и ефикасна енергија за повеќе намени.
Една од гасните цеднтрали на АКСА во Анталија
Како што се предвидува со новите централи, во државата ќе се произведуваат нови 4,1 TWh електрична енергија. Каде ќе се продава оваа електрична енергија, односно на кој пазар, и дали ЕСМ ќе може да ја купува евентуално по повластена цена?
Колеќевска: Овој проект е сеопфатен и голем, всушност тоа го покажува и вредноста, што ни овозможи да направиме многу флексибилни модели и симулации на цените, на носителите на трошоци, на вредноста на парите и слично. Тоа покажа дека цената на електричната енергија, која всушност зависи најмногу од цената на енергенсот, може да биде многу ниска, далеку под берзанските цени. Но, таквата цена може да биде понудена само на јавен партнер, се разбира, доколку има интерес за тоа.
Дополнително, таква цена, преку контролата на цената на гасот, може да се обезбеди на многу долг период и всушност да се замени целата скапа и непредвидлива обврска што е преземена преку јавна услуга, како што е обезбедувањето електрична енергија за домаќинствата, дури и со заработувачка за обезбедувачот на јавната услуга. Исто така, ако се гледаат берзанските цени, постои и огромен простор за трговија на слободниот пазар, што секоја држава тоа го следи и го анализира. Инвеститорот очекува понуди за откуп, а подготвен е да избере оптимална опција, од долгорочен интерес за секоја заинтересирана страна, а тоа може да биде и ЕСМ.
Град Скопје веќе има една мрежа за топлинска енергија која може да се проширува. Дали е потребна уште една таква мрежа?
Колеќевска: Во Град Скопје има само една мрежа, која со децении не е доволна да обезбеди исти услови за сите граѓани. Жителите на населбите Драчево, Лисиче, Припор, Чаир, како и многу други, со децении се оставени во незавидна ситуација. Со овој проект, како составен дел на инвестицијата на АКСА, ќе се комплетира мрежата, со која ќе стопанисува јавно-приватно партнерство, поточно јавен партнер избран од државата, а инфраструтурата, т.е. мрежата ќе и припадне на државата уште од самиот почеток. Во таа смисла, ние не гледаме дека станува збор за “уште една мрежа”.
Инженерите на Република Македонија (ИНРМ) во нивната скорешна реакција сметаат дека вакви инвестиции треба да бидат домашни и проектите да ги изведува државата? Зошто во овој случај тоа би биле ,,АКСА Енерџи“, односно „Казанџи Холдинг“?
Колеќевска: Оваа дебата се води без да постои разбирање за суштината на предлогот за реализација на инвестицијата. Овде станува збор за инвестиција што практично е домашна, гледано низ призмата на јавно-приватно партнерство. Тука средствата од самиот почеток, освен ако не е поинаку договорено со јавниот партнер, средствата (assets) и припаѓаат на државата. Таа создава партнерство со приватен партнер, под јасно дефинирани услови за заедничко стопанисување на период што се определува со Законот за ЈПП и што би било во рамките на веќе изготвената финансиска анализа. Во тој период, државата учествува во распределбата на профитот. Државата, всушност, нема да вложи ниту денар, нема да понуди земјиште, нема да даде бесплатни приклучоци на електраните и на инфраструктурата, нема да даде никаква “еднократна финансиска помош”, туку само ќе обезбеди основни административни услови за да се реализира инвестицијата.
Згора на тоа, да споменеме дека при изградбата на инфраструктурата за гас е предвидено 80 отсто од вредноста на инвестицијата да им биде доделена на македонски фирми. Што се однесува до когенеративните централи, се очекува вредноста на инвестицијата, што ќе остане во државата, да биде 30-35 отсто од вкупната вредност, само поради тоа што 55 отсто од вкупната инвестиција се распределува на опрема, турбини, електроника, автоматика и слично. Да споменеме дека таквата опрема не може да се произведе кај нас, дури ниту во регионот. Во однос на проектирањето, досега во Македонија немало многу можности за развој на експертиза во оваа област, и затоа имаме ограничен број на компании и поединци со такво стекнато искуство. Од друга страна, со портфолио од проектирани 3700 MW на вакви електрани низ целиот свет, АКСА не само што располага со знаење и капацитет за најефикасна и економична реализација на проектот, туку и ќе создаде можност за стекнување на знаење, искуство и градење на адекватна експертиза во оваа област.
На кој начин ќе се регулира оваа инвестиција проценета на една милијарда евра? Кој модел ќе биде применет?
Колеќевска: Инвестицијата треба да се реализира на принципот на јавно-приватно партнерство и концесија, преку соодветна законска регулатива. Бидејќи станува збор за јавни услуги, целиот проект треба да биде регулиран преку соодветни законски решенија кои ќе ја обезбедат енергетската независност, во целост усогласена со европските стандарди и нoрмативи, како и со меѓународните правни регулативи. Тука посебно се земаат предвид принципите на “unbundling”, односно принципите на раздвојување на вертикално интегрираните субјекти, со што, во глобала, одлучувањето ќе биде во независно формираните тела. За тоа постои детална регулатива што произлегува од Европската Унија каде што ние припаѓаме како дел од енергетски коридор, како земја-кандидат за членство во ЕУ, но и како сериозен трговски партнер.
Тука, исто така, сакаме да подвлечеме дека со правилното управување со производството на електрична енергија и гас, Македонија ќе биде извозник и спроведувач на енергија во регионот и пошироко. Со тоа се создава огромен потенцијал за нето добивка, односно за профит на субјектите во сопственост на државата, кои се формирани за тие дејности. Уште повеќе, со изградбата и на капацитетите за складирање на електрична енергија, Македонија без сомневање ќе ја обезбедува и сигурноста во испорака на гас и за соседните земји што се на патот на овие енергетски коридори, а за што е предвидена и посебна регулатива.
Дали гасните централи ќе добиваат американски ЛНГ и дали тој ќе доаѓа преку новиот интерконектор што ќе го градиме заедно со Грција? Ќе биде ли исплатливо работењето на целата инвестиција, ако знаеме дека американскиот ЛНГ е значително поскап од природниот гас?
Колеќевска: Овој проект претставува една функционална целина која што вклучува и снабдување со природен гас, а подоцна и водород. Клучната предност на инвеститорот, би рекле е токму во тој елемент. Потенцијалниот инвеститор е можеби единствен во овој дел од светот, кој поседува капацитет да го обезбеди потребното количество на гас на долг рок. Имено, вкупниот годишен промет на “АКСА Природен Гас” е некаде околу 24 милијарди нормални кубни метри, а за овој проект се потребни околу 1 – 1,2 милијарди. Имајќи предвид дека Република Турција нема сопствени извори на природен гас, тој годишен промет на АКСА е најпрактична мешавина од гас од различни извори и во различна агрегатна состојба. Станува збор за гас снабден во гасна форма од различни извори во светот, преку цевководи (Турски Поток, ТАНАП од Азербејџан, Иранско – Турскиот гасовод) и нормално, гас набавен во течна форма преку морски транспорт. Токму овој гас, вториот, популарно наречен ЛНГ, инвеститорот го набавува од различни извори во САД, Катар, Малезија…, и создава солиден квантум со утврдена цена. Треба да се напомене и дека не секогаш течниот гас е поскап од гасот, во било која форма, набавен на берза (м.з. ТТФ) и кој, во секој случај, е исплатлив.
Дали со оваа странска инвестиција ќе се исплати нашето инвестирање во изградбата на интерконекторот со Грција и магистралните гасоводи, макар и краткорочно? Дали на крајот тоа ќе значи дека ние тоа го градиме и го плаќаме само за да му направиме основа за работа и за финансиска добивка на турскиот инвеститор?
Колеќевска: Одговорот е сосема обратен од прашањето. Оваа инвестиција ќе го направи исплатлив интерконекторот како и целокупната инфраструктура за пренос на гас која што е веќе изградена и ќе обезбеди натамошен развој. Досегашниот промет на природен гас не надминува 300 милиони нормални кубни метри годишен просек, а со оваа инвестиција тој просек треба да се зголеми за 4 пати. Со досегашниот промет се обезбедува постоење на нашиот преносен систем-оператор, кој опстојувa само од тарифи, односно од наплата по еден метар кубен гас низ системот. Сега, таа наплата се очекува да се зголеми за 4 пати и тоа само за прометот во Македонија. Ако се пресмета и транзитот низ државата, кој е потенцијално двојно поголем од тие 1 – 1,2 милијарди нормални кубни метри, тогаш се очекува да имаме зголемување на тарифната наплата за 8 пати. Но, да замислиме и обратна ситуација! Што ќе се случи доколку немаме ваков инвеститор кој ќе обезбеди инфраструктура и потрошувачка на гас? Како би се исплатиле до сега инвестираните речиси 300 милиони евра во цевки кои ќе останат закопани под земја без гас во нив? Како ќе обезбедиме евтина енергија или енергенс на долг рок за граѓаните? Ова се прашања што се наметнуваат и кои очигледно ја разјаснуваат дилемата и прашањето за реализацијата на овој проект и на оваа мошне значајна инвестиција за нашата економија и за нашиот стопански развој!
Во целиот овој деловен потфат Македонија е партнер со инвеститорот, со кого ја дели вкупната финансиска добивка. Македонија обезбедува инвеститор (а не кредитодавач или финансиер) кој деловниот потфат го проектира на долг период правејќи го исклучително поволен за граѓаните и за бизнис заедницата. Инвеститорот деловниот потфат го прави со транзициски енергенс кој е значително помалку штетен за околината од, да речеме, јагленот. Да споменеме и дека на оваа технологија и треба околу 1,1 м2 земја по 1 MW инсталиран капацитет, за разлика од соларната технологија на која и се потребни 8000 м2. И да сумираме, оваа инвестиција, во партнерски облик за што постои законска основа, требало да и се случи на Македонија пред многу години. Со оваа инвестиција се обезбедува значително намалување на загадувањето на воздухот, водата и почвата, на животната средина воопшто, се остварува финансиска добивка, се обезбедуваат евтини енергенси и енергија за граѓаните и се добиваат вкупно 500 милиони евра за работа на наши компании, без нето паричен влог.
Дали во Македонија може да се произведе доволно електрична енергија и со тоа целосно да се замени производството од јаглен со обновливи извори на енергија?
Колеќевска: Да, секако дека е можно, но за таквиот премин кон користење на енергија од обновливи извори ќе треба време. Токму овој проект и оваа инвестиција ќе го обезбеди времето за целосен премин од јаглен кон обновливи извори на енергија. Светскиот тренд е да се користат обновливи извори на енергија, но пред се, да се заштити животната средина, да се почитува Париската декларација за климатски промени, елементи што се содржани и во овој проект за производство и добивање на евтина електрична енергија која што нема да ја наруши природната еколошка хармонија, а ќе ги задоволи нашите основни потреби.
Александар Кузмановски
