Активно и ангажирано влезе Драмски театар Скопје во 2025 година, прво со Недела на независната продукција, потоа со претстави од својот репертоар, а на 5 февруари го објави и Конкурсот за нововостановената награда „Горан Стефановски“. Конкурсот за наградата „Горан Стефановски“ за избор на најдобар драмски текст од македонски автор до триесет години има за цел да ја афирмира современата македонска драма, да го поттикне македонското драмско творештво и да го одржи континуитетот на македонското драмско писмо. Пријавениот драмски текст треба да биде неизведуван и да биде оригинално авторско дело, а не драматизација или адаптација на романи, новели или мотиви на постојни драмски дела. За деталите околу наградата, но и за другите активности што ќе се реализираат во Драмски театар оваа година, разговаравме со директорот Роберт Вељановски.
Со каква цел ја востановивте наградата „Горан Стефановски“ за најдобар драмски текст од македонски млад автор до 30 години?
– Историски гледано, кога станува збор за грижата и негувањето на македонското драмско творештво, НУ Драмски театар Скопје е една од водечките театарски куќи во Република Македонија. Статистички гледано, од формирањето на ДТС до осамостојувањето на Република Македонија во 1991 година, од вкупно 253 премиери 68 се работени на драмски текстови или драматизации од македонски автори (26,87%), а од 8 септември 1991 година до денес од вкупно 190 премиери поставени се 69 македонски драмски текстови (36,31%).
Суштински, една од главните функции на секоја македонска театарска куќа е промовирање и негување на домашното, македонско драмско творештво. На сцената на ДТС поставувани се многубројни македонски автори: Марко Цепенков, Славко Јаневски, Васил Куновски, Јордан Плевнеш, Љубиша Георгиевски… Сите овие спомнати, но и сите останати неспомнати, оставиле сериозни траги во македонското театарско живеење. Целта на востановувањето една ваква награда воедно е и насушна потреба на македонскиот театар, а тоа е да се зголеми интересот, но и продукцијата за создавање квалитетни драмски текстови и претстави на македонски јазик, со што би се зголемила и театарската продукција.
Зошто одлучивте наградата да се однесува исклучително на млади автори?
– Одлуката за доделување Награда за најдобар драмски текст од млад македонски автор до 30 години возраст, како иницијатива и реализација (целосно изготвен Правилник за оваа награда) е донесена од претходното раководство (директор и Управен одбор) на НУ ДТС. Верувам дека нивните мотиви да се определат за награда за драмски текст на млад автор се поттикнување и стимулирање на македонското драмско творештво кај младите драматичари, со цел македонската драматика да добие нов Стефановски, нов Плевнеш, нов Чашуле, но, Горан, Јордан, Коле на новото време, времето кое го живееме сега и овде.
Горан Стефановски остави длабоки траги не само во Драмски театар, туку и во македонската драмска уметност, воопшто. Какви се заложбите на Драмски театар за реизведба или за поставување други драми од Стефановски на театарската сцена?
– Горан Стефановски е еден од амблематските автори на Драмски театар, кој во изминатите 49 години, од појавата на Горан во Драмски со „Јане Задрогаз“ до последната претстава „My Name is Goran Stefanovski“ (работена според негови текстови), 15 пати е поставуван на сцената на Драмски. Култните „Диво месо“ и „Тетовирани души“ имаа две постановки на нашата сцена. Но, од автор како Горан Стефановски никогаш не е многу. Затоа, ДТС останува отворен за нови препрочитувања на текстовите на Горан за сцената на Драмски, но не по секоја цена. Делото на Горан Стефановски и претставите што се направени во ДТС, со нивниот квалитет и успесите што ги постигнуваа во времето кога беа создавани, обврзуваат за еден сериозен пристап при изборот за можно поставување. Сериозен пристап од секој театарски аспект.
Какви услови се неопходни за почесто поставување драмски текстови од македонски автори на театарските сцени, бидејќи често се укажува дека нема национална драма без домашни драмски автори?
– Основата за секоја успешна театарска продукција е во изборот на квалитетен, актуелен и занаетски добро напишан драмски текст, на кој сериозно ќе се надоврзе режисерското читање на истиот. Текст и концепт што треба да го препознаат актуелниот момент на времето што го живееме. Се разбира, не помалку важно е колку пари се вложуваат во една претстава. За жал, во последните неколку години средствата што се одобруваа за продукција драстично беа намалени. Статистиката е неумолива. Од 2013 до 2017 година, за време на мојот прв мандат како директор на ДТС, од вкупниот буџет на ДТС, во зависност од годината, процентот за плати и материјални трошоци изнесуваше помеѓу 83% и 85%, а процентот за продукција помеѓу 15% и 17%.
Во 2024 година процентот за плати и материјални трошоци изнесува 95,3% од вкупниот буџет на ДТС, а процентот за продукција 4,7%. Со ова се губи основната смисла на нашето постоење, производството на претстави.
Не помалку важни се и техничко-технолошките услови што ги поседува една театарска куќа, затоа што напредокот на технологијата воведе нови естетски критериуми во создавањето на театарската магија. Да, во театарот најважен е актерот и тој ќе остане единствената непроменета театарска константа, но исто толку важна станува и поддршката која технологијата може да му ја овозможи во креирањето на таа магија. Истото важи и за претставите што се работени на драмски текстови од македонски драматичари со една мала забелешка. Покрај гореспоменатите услови потребна ни е и малку поголема желба, храброст, па дури и дрскост за поставување домашни текстови.
На почетокот од годината направивте извонреден чекор со отстапување на сцената за изведба на претстави од независната продукција. Какви се искуствата од оваа ревија на претстави?
– Благодарам. Ова не е ништо ново кога станува збор за работата на Драмски театар. Од 1991 година наваму, ДТС има остварено соработка со независни продуценти на повеќе од 35 претстави, копродукции или отстапување на сцената на ДТС за изведба на независни продукции. Мислам дека и во 2023 година во ДТС имаше Денови на независните театри. Искуствата се извонредни. Од една страна, на нашата публика ѝ нудиме освежување во тековниот репертоар и понуда на малку „поинаков“ театар од она што можат да го видат на нашата сцена. Од друга страна, на младите автори им нудиме сериозна можност за нивно претставување пред нашата публика. Од трета страна, ние имаме можност за „селекција“ на млади квалитетни автори и кадри со кои во блиска иднина можеме да оствариме професионална соработка. Доказ за успешноста на овие претставување се преполните салони при изведбите на претставите на независните продукции.
Деновиве беа објавени резултатите од Годишниот конкурс на Министерството за култура и туризам. Осумнаесет национални установи, меѓу кои е и Драмскиот театар, добија делегиран буџет. Што значи да се добие делегиран буџет?
– Делегираниот буџет значи многу поголема автономност за работа на самите установи. Одговорноста за програмата се префрла во самата установа и ние самите ќе одлучуваме кога и што ќе работиме, наместо тоа да го прави, во нашиот случај, Комисијата за драмска дејност што работеше во Министерството за култура. Ова не е непознат модел на работа во македонската култура. Имено, до средината на 90-тите години на минатиот век системот функционираше на овој принцип. Се разбира, овој модел подразбира и многу поголема одговорност за националните установи, не само во програмскиот дел и изборот на претстави кои ќе се работат, туку и во материјално-финансиското работење на установата. Бидејќи ова е пробен проект на Министерството за култура и туризам, иднината на ваквиот модел за работа ќе зависи од успешноста во работата на споменатите 18 национални установи што добија делегиран буџет за 2025 година.
Својата програма националните установи треба да ја објават на својата веб-страница. Какви се плановите на Драмски театар во однос на програмата за реализација оваа година?
– Решението за одобрените средства за работа го добивме на 5 февруари и со задоволство можам да ве информирам дека за продукција на претстави во НУ ДТС за 2025 година, Министерството за култура и туризам одобри 5.900.000,00 денари, што е безмалку 100 проценти повеќе од средствата добиени за 2024 година. Дали се ова доволно средства? Не се! Но, во согласност со наследената состојба и кондицијата и структурата на државниот буџет, од некаде мора да се почне и сметам дека е мал, но значаен чекор кон сериозно зголемување на средствата за продукција. Она што е извесно, и е во завршна фаза на преговори, е големиот копродукциски проект помеѓу членките на Регионалната театарската унија – РУТА: НУ Драмски театар Скопје, Местниот театар Љубљана – МГЛ, Белградскиот драмски театар – БДП и Фестивалот Будва. Телата и органите на НУ ДТС веќе почнаа со работа за избор на сите останати продукции што ќе работат во ДТС во 2025 и изборот ќе биде јавно објавен на веб-страницата на ДТС, според законската обврска. Се надевам дека ја разбирате мојата воздржаност во одговорот на ова прашање, но не би можел без решение и потврда од Уметничкиот совет и Управниот одбор на ДТС да изнесувам повеќе информации.
Претходната година ја завршивте со премиера на „Фамилијата Адамс“ во режија на Теа Беговска и со средства од сопствената сметка. Зошто се одлучивте за овој чекор и како публиката ја прифати претставата?
– Лично сметав дека ни е потребно освежување во репертоарот на ДТС со наслов што е препознатлив за широката публика. Притоа, сакав тоа да биде нешто што ќе задоволи сериозна театарска естетика. Значи, не бев заинтересиран за театар што ќе продава билет повеќе по секоја цена. Напротив, сакав претстава во која ќе го вложиме сиот креативен уметнички потенцијал што го поседува ДТС, но и претстава за која ќе се бара билет повеќе. На сопствената сметка имавме повеќе од доволно за да направиме претстава и му предложив на Управниот одбор да ме поддржи во реализацијата на овој проект. Од друга страна, пак, не газевме на „гнила штица“, затоа што Теа Беговска веќе имаше една извонредна постановка на „Фамилијата Адамс“ во Театарот за деца и младинци на албански јазик од Скопје. Кога на оваа идеја ќе го додадете брилијантното и театарски богато сценографско решение на Никола Пијанманов, извонредните костими на Ратка Џамбазовска Коцев и Раде Василев, како и музиката на Енес Беговски, едноставно, шансите да нема добар производ беа сведени на минимум. Притоа покажавме дека не мора секогаш да се „вадиме“ на синтагмата „немаме доволно пари за продукцијата“ и дека со голема желба и макотрпна работа може многу да се постигне. И мислам дека успеавме. „Фамилијата Адамс“ е извонредно примена од нашата публика, салонот е полн и секогаш ни недостигаат 30-40 билети по изведба за сите оние што сакаат да ја видат претставата.
На почетокот од оваа година воведовте сезонски блок-билети. Колку е важно театарот постојано да ја анимира својата публика?
– Најважно е! Заврши времето кога театрите беа повластениот медиум, медиум во кој се случуваше најдобрата забава и медиум преку кој се упатуваа пораки од најразличен тип, па живеевме во комотната позиција на „ние сме најдобри и најважни, каде ќе одат луѓето ако не кај нас“. Кога ќе се соочите со фактот дека не сте најважните во животот на луѓето и дека секој сака да си го организира животот како што тој смета дека треба, почнувате да наоѓате и начини како вие да ѝ се доближите на публиката. Почнавме да објавуваме репертоар за повеќе од еден месец, сè со цел да отвориме поголеми можности за избор. Воведувањето блок-билети се покажа како извонредно успешен потег. Јануари е најтешкиот театарски месец за продажба и попустите што публиката ги добива со купување блок-билети ни ја „олеснија задачата“ во смисла на тензија дали ќе има или ќе нема доволно публика за претставите. Во времето во кое живееме, борбата за секој еден гледач е од суштинско значење за нашето опстојување. На крајот на краиштата, ние постоиме само и само за нашата публика, затоа што нема театар ако нема публика.
(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 267, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 8-9.2.2025)
