Промените во идеолошките позиции на најсилните играчи на глобалната сцена, политиката на вооружување и засилувањето на алт-десницата резултираат со социјални промени и на микро-ниво, онаму каде што најмалку ги очекувате. Истовремено, создаваат и контекст во кој извесни промени на законски регулативи – кои се во суштина погрешни и ризични – ќе поминат прилично глатко. Така, во декември 2024 година, поднесен е предлог за изменување и дополнување на Законот за полиција во РСМ. Како и обично, „Ѓаволот е во деталите“ или, подобро кажано, во крупните промени што навидум личат на детали. Имено, досегашниот Закон за полиција ги содржи Членот 31 и 31-а кои гласат (Слика 1):Член 31 (1) Полицискиот службеник е овластен да носи оружје и други средства за присилба. (2) Оружјето од ставот (1) на овој член со муницијата, времено ќе му биде одземено на полицискиот службеник за кој е започната постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, до правосилноста на одлуката во кривичната односно прекршочната постапка. (3) На полицискиот службеник времено ќе му се одземе оружјето од ставот (1) на овој член со муницијата, кога Министерството ќе добие известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, до правосилноста на одлуката на надлежниот суд за привремена мерка за заштита. (4) Одземањето на оружјето и муницијата од ставовите (2) и (3) на овој член, трае до завршувањето на постапката која последна ќе заврши со правосилна одлука.
Член 31-а: (1) Полицискиот службеник за кој е поведена постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, односно за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, раководителот на организациската единица во која работи го упатува на задолжителен психијатриски и психолошки преглед односно советување со психолог (психолошко советување). (2) Наодот од психијатрискиот и психолошкиот преглед, односно советувањето со психолог (психолошко советување) со задолжителен наод и мислење за способноста на полицискиот службеник да биде распореден на работно место со овластување за носење и употреба на службено оружје, се доставува до Министерството.
Слика 1: Членовите 31 и 31-а од постоечкиот Закон за полиција Според Член 7 од Предлогот за изменување и дополнување, горенаведениот Член 31 би требало да биде променет и да гласи (Слика 2): Полицискиот службеник е овластен да носи оружје и други средства за присилба. Во случај кога е пријавено односно кога е добиено сознание за сторено кривично дело со употреба на оружје од страна на полициски службеник, организациската единица надлежна за внатрешна контрола во Министерството презема мерки согласно закон и изготвува извештај во кој се произнесува во однос на прашањето дали е потребно времено да се одземе од полицискиот службеник службеното оружје и муницијата. Во случај на времено одземање на оружјето и муницијата од ставот 2 на овој член, полицискиот службеник времено се распоредува на соодветно работно место во Министерството без овластување за носење и употреба на службено оружје.
Слика 2: Член 7 од Предлог законот за полиција Одземањето на оружјето и муницијата трае до правосилноста на одлуката донесена во постапката која се водела против тој полициски службеник за кривичното дело поради кое му е одземено оружјето. Дополнително, Член 8 од Предлог законот гласи: Членот 31-а се брише. Додека согласно актуелниот закон, оружјето и муницијата му се одземаа времено на полицискиот службеник за кој е започната постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, сега се предлага оружјето да се одземе доколку кривичното дело е сторено со употреба на тоа оружје. Понатаму, согласно актуелниот закон, кога Министерството ќе добие известување од надлежниот Центар за социјална работа дека полицискиот службеник извршил семејно насилство, времено му се одземаат оружјето имуницијата до правосилноста на одлуката на надлежниот суд за привремена мерка за заштита. Но, со промените кои се предлагаат, „семејното насилство“ (а со тоа и „социјалните центри“) потполно се отстранува како дополнителна околност и се појавува „внатрешна контрола на министерството“ или комисија која изготвува извештај во однос на прашањето дали на колегата/колешката треба времено да му/ѝ се одземе оружјето. Полицискиот службеник дополнително се прераспределува на соодветно работно место без овластување за носење и употреба на оружје. Членот 31-а, пак, во кој се споменуваат „семејното насилство“ како посебна категорија, “социјалните центри“ и психолошкото и „псхијатриско советување“ потполно се брише. Ваквите предлог промени се исклучително вознемирувачки имајќи предвид дека ги релативизираат вербалното и психичкото насилство, како и физичкото насилство кое не е сторено со оружје. Покрај отстранувањето на „семејното насилство“ од Законот, ваквата легислатива е дополнително ризична за жртвите на семејно насилство бидејќи не предвидува превенција на насилство сторено со оружје и муниција, туку иронично подразбира оружјето да се одземе ОТКАКО ќе биде извршено насилство. Ова е потполно спротивно на глобалните политики за превенција на фемициди и родово-базирано насилство, и воопшто на превенцијата на било какво насилство (и можни смртни последици).
Сара Миленковска, истражувачка и проектна координаторка во Коалиција Маргини, смета дека ваквата промена би дала зелено светло за насилство и јасна порака дека жртвите кои не се безбедни дома, нема да бидат безбедни ни кога би пријавиле во полиција бидејќи полицијата секогаш ќе си ги штити „своите“: „Во време кога родово-основано насилство станува норма во секојдневието и медиумите, со сегашниот Предлог закон за полицијата сѐ повеќе активно се ограничуваат механизмите за пријава, заштита и превенција. Целосното бришење на досегашните одредби кои предвидуваа одземање на оружјето на полицаец сторител на семејно насилство, и задолжителното психијатриско и психолошко советување за сторителот, со цел проценка на способноста за употреба на огнено оружје од страна на полицискиот службеник, создава простор за дополнителна ранливост на жртвите од насилство. Односно, не само што се креира простор за насилство, туку оваа промена придонесува и кон веќепостоечката култура на неказнивост. Речиси секогаш кога ќе се извести за уште еден фемицид, коментарот гласи: Како дојдовме до ова? Е, па, токму оваа промена на законот е она што им овозможува и ги поттикнува насилниците-полицајци да не се плашат од законот, да не бидат казнети и да поседуваат оружје што можат да го користат и како алатка за заплашување и за вршење на семејно насилство. Додека сите меѓународни конвенции и стандарди препорачуваат зајакнување на законите со цел да се заштитат жртвите од насилство, со овој чекор се прави уназадување на механизмите на заштита и креирање на некоја форма на одговорност. Ваквите промени, ја ставаат моќта во рацете на насилниците наместо да им ја одземат,“ смета Миленковска.
Маја Атанасовска од Здружението на млади правници, пак, објаснува дека согласно информациите достапни на ЕНЕР, измените во Законот за полиција се вршат за законот да се усогласи со Законот за внатрешни работи. Законот за внатрешни работи не го уредува процесот на одземање на службено оружје до правосилност на пресуда, но го уредува процесот на психолошко советување на сторител на семејно насилство: „Сакаме да апелираме дека при усогласување на законите, мора да се внимава во законот да се остави траг – односно да се потенцира согласно кој закон ќе се регулира одредено прашање. Исто така, неопходно е да се внимава да не се носат одредби кои се косат со одредбите од други закони кои се на сила. Во спротивност, креираме правна несигурност при спроведување на законот,“ објаснува Атанасовска. Таа потенцира дека од правен аспект, измената на членот 31 е од суштинско значење од неколку аспекти: „Сметаме дека измените не се направени во духот на потребите на жртвите на семејно насилство, а исто така и спротивно на Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејното насилство. Согласно овој закон, во случај на насилство врз жени или семејно насилство, доколку сторителот има оружје, полицискиот службеник веднаш го одзема оружјето, со цел да се превенира идно несакано дејство. Измените во законот за полиција го ставаат полицискиот службеник – сторител на семејно насилство во повластена положба во однос на другите сторители, бидејќи оружјето нема да се одземе веднаш, туку ќе се цени, како и за секое друго насилство, дали било спроведено со огнено оружје и дали постои потреба да се одземе оружјето. Дополнително, Центарот за социјални работи има законска обврска, согласно Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство, да го извести МВР доколку сторителот е полициски службеник, или друго вработено лице со службено оружје. Оттука, сметаме дека оваа одредба апсолутно не смее да се избрише.
Што се однесува до членот 31-а од Законот за полиција, истиот овој член постои и во Законот за внатрешни работи (член 155-а). Членот, заедно со членот 31 дава една целина за постапување во случај кога имаме сторител полициски службеник, и упатува дека сторителот ќе добие соодветно советување пред да го добие назад службеното оружје. Оттука, сметаме дека е најдобро истата да не се избрише од овој закон. Сепак, имајќи предвид дека одредбата во Законот за внатрешни работи останува, обврската за постапување останува, бидејќи во Законот за полиција се наведува дека за сѐ што не е регулирано со овој закон, ќе се применуваат одредбите од Законот за внатрешни работи. Но сметаме дека ќе биде многу подобро, многу попрегледно и покорисно доколку, наместо да се избрише целата постапка, се остави една одредба која укажува дека сторителот- полициски службеник ќе биде упатен на психолошко советување согласно член 155-а од Законот за внатрешни работи,“ образложува Атанасовска. Најпосле, важно е да се потенцира дека сето ова се случува во контекст во кој полициски службеници во повеќе наврати се пријавувани за семејно и родово базирано насилство. Националната мрежа против насилство врз жени и семејно насилство изрази длабоко несогласување и загриженост за предложените измени на Законот за полиција и итно повлекување на истите, потенцирајќи дека овие измени воведуваат несигурност и дополнителни бариери кои сериозно ја влошуваат безбедноста на жртвите: „Наместо итна и недвосмислена заштита, тие добиваат неизвесност, дополнителен товар да го докажуваат сопственото страдање и чувство дека институциите повеќе се грижат за правата на сторителот отколку за нивната безбедност … Ова не е само законска измена, туку порака дека жртвата мора да се бори на два фронта – против насилникот и против институциите што треба да ја заштитат, но сега ѝ наметнуваат дополнителни бариери. Наместо да почувствува сигурност, на жртвата ѝ се вели дека нејзиниот збор не е доволен, дека дури и ако преживее насилство, ќе мора да се докаже како „доволно загрозена“ за да добие заштита. На овој начин, законот наместо да биде нејзиниот штит, станува уште една пречка што ќе мора да ја надмине за да преживее.“ Во светло на вакви предлог закони, се потврдува впечатокот на активист(к)ите за родова еднаквост дека полицијата, државата и институциите одбиваат да бидат нивни соборци во борбата против родово заснованото насилство, но и дека дополнително ги доведуваат под ризик и онака ранливите категории. При пишувањето на оваа реакција, се обративме до МВР со прашање за аргументите позади ваквите предлози и целта поради која би се вовеле тие промени во Законот за полиција. До моментот на објавување на овој текст од таму не стигна никаков одговор.
