ПЕНОВ: Скопје 2014-та е втора милијарда долари фрлена во ветар, првата фрлена милијарда беше градењето на ФЕНИ во 70-тите

Скопје 2014-та е фрлена милијарда евра во ветар, последиците ќе ги плаќаме со децении, со тие пари можевме да направиме метро, Чебрен хидроцентрала, уште еден ТЕТО… Но ова нас не ми е прв пат да се изглупираме, во 70-тите Тито ни даде на Македонците 1 милијарда долари од кредитите кои ги земаше а ние наместо да ги вложиме во развој на земјоделието и енергетиката ние ги лупнавме во ФЕНИ од кој никогаш аир не видовме како држава… Троши струја како црна дупка, РЕК Битола ја труеше Битола со децении за да го задоволи ФЕНИ, додека ФЕНИ го труеше Кавадарци и уште го труе и работи со загуба, никогаш не направи профит…

Пенов на Канал 5 во Само Вистина. Во оваа насока, колумна на поранешниот дипломат Коста Стоименовски:

Из­град­ба­та на ФЕНИ бе­ше го­лем ап­сурд! (По­вод: Два­та на­пи­си на по­ра­неш­ни­от ге­не­ра­лен ди­ре­ктор на ФЕНИ, г-дин Цве­тко Сто­ја­нов)

Со вни­ма­ние ги про­чи­тав два­та на­пи­си на по­чи­ту­ва­ни­от по­ра­не­шен ге­не­ра­лен ди­ре­ктор на ФЕНИ, г. Цве­тко Сто­ја­нов, кои не­о­дам­на беа об­ја­ве­ни во вес­ни­кот „Но­ва Ма­ке­до­ни­ја“. Мно­гу е до­бро и по­уч­но тоа што авто­рот на два­та на­пи­си се освр­ну­ва на „го­ле­ма­та исто­ри­ја на ФЕНИ“, за ко­ја ве­ли де­ка нај­че­сто е кон­тро­верз­на и апе­ли­ра иста­та да не се по­вто­ри!

Од по­че­то­кот на 1968 до август 1970 го­ди­на ра­бо­тев во Ре­пуб­лич­ки­от за­вод за оп­штес­тве­но пла­ни­ра­ње на СРМ. Ток­му во тоа вре­ме се од­лу­чу­ва­ше за из­град­ба­та на ФЕНИ. Со вни­ма­ние ги сле­дев на­ста­ни­те око­лу из­град­ба­та на овој ме­га­про­ект. Во тоа вре­ме се ши­ре­ше при­каз­на­та за ела­бо­ра­ти­те на два ру­дар­ски ин­сти­ту­ти од Ср­би­ја (Бел­град и Бор) за еко­ном­ска­та (не)оправ­да­ност на из­град­ба­та на ФЕНИ. Се збо­ру­ва­ше де­ка ед­ни­от ин­сти­тут до­шол до зак­лу­чок де­ка по­ра­ди ма­ла­та со­др­жи­на на фе­ро­ни­кел во ру­да­та, ФЕНИ не мо­же рен­та­бил­но да ра­бо­ти! Дру­ги­от ин­сти­тут, пак, дал спро­тив­но мис­ле­ње и та­ка се „ро­ди“ ФЕНИ!

Глав­ни­от про­та­го­нист за из­град­ба­та на ФЕНИ, кој во тоа вре­ме бе­ше мош­не мо­ќен по­ли­ти­чар, ус­пеа да ја на­ту­ри из­град­ба­та на овој ме­га­про­ект. Се ци­ти­раа не­го­ви­те из­ја­ви: „Ко­га ќе про­ра­бо­ти ФЕНИ, Ма­ке­до­ни­ја не тре­ба да из­ве­зу­ва ни­што дру­го!“ За из­град­ба­та на ФЕНИ беа по­тро­ше­ни 650 ми­ли­о­ни аме­ри­кан­ски до­ла­ри, кои беа обез­бе­де­ни од стран­ски кре­ди­ти! Во тоа вре­ме тоа бе­ше бас­нос­лов­на су­ма! За транс­порт на ру­да­та од руд­ни­кот „’Ржа­но­во“ до Ка­ва­дар­ци бе­ше по­ста­ве­на гу­ме­на лен­та дол­га око­лу 30 км! Да­ли оваа лен­та во­оп­што про­функ­ци­о­ни­ра и кол­ку дол­го? Во сог­лас­ност со соз­на­ни­ја­та, во пос­лед­но вре­ме, ру­да за по­тре­би­те на ФЕНИ се уве­зу­ва­ла од Ин­до­не­зи­ја, Ал­ба­ни­ја и Гва­те­ма­ла!? Се уве­зу­ва ру­да, се уве­зу­ва стру­ја, се тру­па­ат дол­го­ви, енорм­но се за­га­ду­ва око­ли­на­та, а се­то тоа за­ра­ди вра­бо­ту­ва­ње­то на 700-800 лу­ѓе и биз­нис-ин­те­ре­си­те на не­кои ма­ке­дон­ски про­фи­те­ри!?

Во вре­ме­то ко­га се гра­де­ше ФЕНИ се твр­де­ше де­ка ком­би­на­тот мо­же да ра­бо­ти са­мо до­кол­ку ми­ни­мал­на­та це­на на ни­ке­лот би­де 7.000 до­ла­ри/тон. Ме­ѓу­тоа, це­ни­те на ни­ке­лот на бер­зи­те по­сто­ја­но ва­ри­раа и се дви­жеа од 5.000, па до 20.000 до­ла­ри, та­ка што ком­би­на­тот, но и СРМ беа из­ло­же­ни на по­сто­ја­ни не­из­вес­но­сти и се со­о­чу­ваа со се­ри­оз­ни проб­ле­ми око­лу по­кри­ва­ње­то на че­сти­те за­гу­би во ра­бо­те­ње­то на ФЕНИ, снаб­ду­ва­ње­то на ком­би­на­тот со стру­ја и со ру­да и слич­ни проб­ле­ми!

По по­дол­го­то не­ра­бо­те­ње, во про­лет­та 1991 го­ди­на ме­ди­у­ми­те об­ја­ви­ја де­ка ФЕНИ ќе би­де ре­стар­ти­ран. Тоа бе­ше по­вод да на­пи­шам мош­не оп­ши­рен на­пис во кој ка­те­го­рич­но се спро­тив­ста­вив на од­лу­ка­та за ре­стар­ти­ра­ње на ФЕНИ и исти­от го пра­тив до „Но­ва Ма­ке­до­ни­ја“. На­пи­сот бе­ше об­ја­вен во сре­да, да­та­та не ја пом­нам, и по те­ле­фон од Бел­град изра­зив не­го­ду­ва­ње по­ра­ди тоа што од на­пи­сот беа изо­ста­ве­ни нај­важ­ни­те де­ло­ви. На­ред­ни­от ден до­па­ту­вав во Скоп­је и оти­дов во ре­дак­ци­ја­та на вес­ни­кот. До­де­ка раз­го­ва­рав­ме со уред­ни­кот на ру­бри­ка­та Пис­ма, по те­ле­фон се ја­ви ше­фот на ка­би­не­тот на пре­ми­е­рот Кљу­сев, г. Ду­шко Сто­ја­нов, со кој се зна­ев­ме од прет­ход­но. Спом­на­ти­от уред­ник му ка­жа де­ка сум кај не­го и ми го да­де те­ле­фо­нот да се слуш­нам со не­го. Г. Сто­ја­нов ми ре­че де­ка пре­ми­е­рот са­ка да раз­го­ва­ра со ме­не и вед­наш ми за­ка­жа тер­мин за оваа сред­ба.

Од „Но­ва Ма­ке­до­ни­ја“ оти­дов на сред­ба со пре­ми­е­рот. Отка­ко се поз­дра­вив­ме, го пра­шав пре­ми­е­рот кој до­не­се од­лу­ка за ре­стар­ти­ра­ње­то на ФЕНИ и зо­што? На мо­и­те пра­ша­ња пре­ми­е­рот Кљу­сев са­мо­у­ве­ре­но ре­че де­ка „лич­но тој ја до­нел од­лу­ка­та за да им по­ка­же на Ср­би­те де­ка Ма­ке­дон­ци­те мо­жат са­ми да од­лу­чу­ва­ат!“ Ме за­мо­ли да му го до­ста­вам тек­стот на ин­те­грал­ни­от на­пис што го ис­пра­тив до „Но­ва Ма­ке­до­ни­ја“ и да му до­ста­вам но­ви ар­гу­мен­ти про­тив ре­стар­ти­ра­ње­то на ФЕНИ. По не­кол­ку де­на, на г. Сто­ја­нов му пре­да­дов ко­пи­ја од мо­јот ин­те­гра­лен на­пис за­ед­но со до­пол­ни­тел­ни ар­гу­мен­ти про­тив ре­стар­ти­ра­ње­то на ФЕНИ. Се­пак, ФЕНИ бе­ше ре­стар­ти­ран, а „ре­зул­та­ти­те“ од ва­ква­та од­лу­ка се оп­што­поз­на­ти!

Во по­ве­ќе на­вра­ти пи­шу­вав де­ка во вре­ме­то на со­ци­ја­лиз­мот, по­ли­ти­ка­та, на­у­ка­та и обра­зо­ва­ни­е­то во СРМ ши­реа фа­ма де­ка Ма­ке­до­ни­ја е мош­не бо­га­та со при­род­ни, ми­не­рал­ни и енер­гет­ски ре­сур­си и на ос­но­ва на ва­кви­те заб­лу­ди бе­ше за­цр­та­на и спро­ве­ду­ва­на це­лос­но по­греш­на раз­вој­на стра­те­ги­ја, ко­ја бе­ше на­со­че­на на из­град­ба на ме­га­про­е­кти! За жал, ва­ква фа­ма се ши­ри и се­га со „руд­ни­ко­ма­ни­ја­та“, од­нос­но со фор­си­ра­ње­то да се отво­рат не­кол­ку руд­ни­ци во ју­го­и­сточ­на Ма­ке­до­ни­ја, ре­ги­он кој е поз­нат ка­ко нај­а­гра­рен во др­жа­ва­та! Фор­си­ра­ње­то за отво­ра­ње на овие руд­ни­ци, без ка­кви би­ло из­др­жа­ни ела­бо­ра­ти, во 21 век и по искус­тво­то со ва­кви слич­ни ме­га­про­е­кти е го­лем ди­ле­тан­ти­зам на ма­ке­дон­ски­те по­ли­ти­ча­ри!

Од раз­го­во­рот што го имав во 1984 го­ди­на со по­ра­неш­ни­от ди­ре­ктор на Фа­бри­ка­та за авто­мо­би­ли (ТАМ) од Ма­ри­бор, г-ди­нот Ја­нез Стер­ни­ша, кој во тоа вре­ме бе­ше по­сто­јан прет­став­ник (ам­ба­са­дор) на СФРЈ при Со­ве­тот за за­ем­на еко­ном­ска по­мош (СЕВ) во Мос­ква, доз­нав за ус­пеш­на­та „при­каз­на“ за Сло­ве­ни­ја, ко­ја при­до­не­се оваа се­га са­мо­стој­на др­жа­ва од ООН да би­де прог­ла­се­на за нај­о­држ­ли­ва зем­ја во све­тот! Со­го­вор­ни­кот ќе го ци­ти­рам по се­ќа­ва­ње: „Ние, Сло­вен­ци­те на­пра­вив­ме го­лем гаф со ме­га­про­е­ктот „Га­си­фи­ка­ци­ја на јаг­лен од Ве­ле­ње“. За­луд­но по­тро­шив­ме мно­гу па­ри, и на со­ста­нок на над­леж­ни­те др­жав­ни ор­га­ни, Сто­пан­ска­та ко­мо­ра, оп­штес­тве­но-по­ли­тич­ки­те ор­га­ни­за­ции и Ака­де­ми­ја­та на на­у­ки­те, до­не­сов­ме од­лу­ка по­ве­ќе во Сло­ве­ни­ја да не се гра­дат ме­га­про­е­кти, а раз­во­јот да се на­со­чи на из­град­ба на фа­бри­ки во се­кое на­се­ле­но ме­сто, кои ќе про­из­ве­ду­ва­ат сто­ки за 22 ми­ли­о­ни жи­те­ли на Ју­гос­ла­ви­ја и за из­воз во стран­ски зем­ји. На­сел­би­те тре­ба да се уре­дат со си­те по­треб­ни ин­фра­стру­ктур­ни об­је­кти (ам­бу­лан­ти, па­ти­шта, ка­на­ли­за­ции, шко­ли и слич­но) и на тој на­чин соз­да­дов­ме ус­ло­ви за ус­пе­шен ре­ги­о­на­лен раз­вој и ја спре­чив­ме мож­но­ста за пре­на­се­лу­ва­ње на Љуб­ља­на, ко­ја се­га има ист број жи­те­ли кол­ку што има­ше по Вто­ра­та свет­ска вој­на“.

Тоа по­ка­жу­ва де­ка Сло­вен­ци­те се­ко­гаш има­ле др­жав­ни­ци на кои ин­те­ре­сот на др­жа­ва­та им е на пр­во ме­сто! Ма­ке­дон­ски­те по­ли­ти­ча­ри не мо­раа да из­мис­лу­ва­ат „топ­ла во­да“, ту­ку ед­но­став­но тре­ба­ше да сле­дат што пра­ват Сло­вен­ци­те, да учат од нив и да го при­ме­нат нив­ни­от раз­во­ен мо­дел! Во сре­ди­на­та на осум­де­сет­ти­те го­ди­ни од ми­на­ти­от век, за ам­ба­са­дор на СФРЈ во Ки­на бе­ше име­ну­ван Сло­ве­не­цот, Зво­не Дра­ган, кој во скло­пот на под­го­то­вки­те за вр­ше­ње на оваа долж­ност ја по­се­ти и Ма­ке­до­ни­ја. Во ме­ди­у­ми­те бе­ше об­ја­ве­на ин­фор­ма­ци­ја де­ка ам­ба­са­до­рот Дра­ган бил за­мо­лен од ма­ке­дон­ски­те вла­сти да се оби­де да нај­де парт­нер во Ки­на кој би ја ку­пил опре­ма­та на ФЕНИ. До­кол­ку ус­пе­е­ше да го про­да­де ФЕНИ на Ки­не­зи­те, Ма­ке­до­ни­ја де­фи­ни­тив­но ќе се ос­ло­бо­де­ше од проб­ле­ми­те и ма­ки­те, што по­ве­ќе од по­ло­ви­на век ги има со овој ап­сур­ден ме­га­про­ект!

Ме­ѓу­тоа, се­кој пат ко­га ФЕНИ ќе за­пад­не во криз­ни си­ту­а­ции, се на­о­ѓа­ат по­ли­ти­ча­ри кои, во­деј­ќи сме­тка за сво­и­те лич­ни и/или биз­нис-ин­те­ре­си, на­сто­ју­ва­ат по се­ко­ја це­на да го спа­су­ва­ат овој ме­га­про­ект! Ја ко­ри­стам оваа при­го­да да упа­там апел до ма­ке­дон­ски­те по­ли­ти­ча­ри и еко­но­ми­сти ед­наш за­се­ко­гаш да раз­бе­рат де­ка од бер­зан­ски­те сто­ки, со ма­ни­пу­ла­ции со нив­ни­те це­ни, „кај­ма­кот“ го со­би­ра­ат ме­ѓу­на­род­ни­те кор­по­ра­ции, а проб­ле­ми­те ги оста­ва­ат на зем­ји­те-про­из­во­ди­те­ли на бер­зан­ски­те сто­ки! Кој и зо­што доз­во­ли оној ма­ни­пу­ла­тор од Ка­зах­стан или од Азер­беј­џан да на­тру­па дол­го­ви на ФЕНИ од 65 ми­ли­о­ни евра и да из­бе­га од Ма­ке­до­ни­ја? Во ид­ни­на, Ма­ке­до­ни­ја не би сме­е­ла да си доз­во­ли та­кви ап­сур­ди ка­ко што е слу­ча­јот со ФЕНИ! Впро­чем, ва­ков апел упа­ту­ва и по­ра­неш­ни­от ге­не­ра­лен ди­ре­ктор на ФЕНИ!

Во по­ткре­па на овие апе­ли ќе на­пра­вам спо­ред­ба на зем­ји­те од Афри­ка и од Ју­го­и­сточ­на Ази­ја. Поз­на­то е де­ка Афри­ка е кон­ти­нент кој е нај­бо­гат со ми­не­рал­ни ре­сур­си, но и тоа де­ка ток­му афри­кан­ски­те зем­ји се нај­не­раз­ви­е­ни, а нив­ни­те гра­ѓа­ни то­нат во бе­да и си­ро­ма­шти­ја! Од експ­ло­а­та­ци­ја­та на бо­гат­ства­та од Афри­ка са­мо ме­ѓу­на­род­ни­те кор­по­ра­ции ос­тва­ру­ва­ат бас­нос­лов­ни про­фи­ти! Зем­ји­те од Ју­го­и­сточ­на Ази­ја, пак, се мош­не си­ро­маш­ни со ми­не­рал­ни и енер­гет­ски ре­сур­си, но бла­го­да­ре­ние на нив­ни­те па­мет­ни еко­ном­ски стра­те­гии и по­ли­ти­ки, иск­лу­чи­тел­но ква­ли­тет­но­то обра­зо­ва­ние и по­све­те­на­та и на­пор­на ра­бо­та на ра­бот­ни­ци­те овие зем­ји бе­ле­жат мош­не ди­на­ми­чен раз­вој, што при­до­не­се да се здо­би­јат со епи­те­тот „ази­ски еко­ном­ски ти­гри“. Овие зем­ји, за­ед­но со Ки­на, се­га се ли­де­ри на че­твр­та­та ин­ду­стри­ска ре­во­лу­ци­ја, по­точ­но на ин­фор­ма­тич­ка­та тех­но­ло­ги­ја!

Ко­ста Сто­и­ме­нов­ски, м-р по ме­ѓу­на­род­ни еко­ном­ски од­но­си