Но, само едно од нив доведе до јавно објавена кривична истрага против локални функционери. Истрагата дојде откако храбра група заштитници на културните споменици во Србија се спротивстави на сопствената влада и, со тоа, на блиските роднини на моќниот американски претседател.Зетот на претседателот Трамп, Џаред Кушнер, има договор со српската влада за изградба на хотелски и станбен комплекс вреден половина милијарда долари во центарот на главниот град Белград. Во проектот е вклучена и „Организацијата Трамп“, управувана од синовите на претседателот, Ерик и Доналд Џуниор, бидејќи луксузниот хотел ќе го носи брендот Трамп.
Во ноември, една недела откако г-дин Трамп победи на реизборот, српската влада ги подмачка работите со прогласување дека локацијата – бомбардирана зграда што служи како икона на страдањето на Србите за време на конфликтот во 1999 година – повеќе не се смета за културно заштитено богатство. Тоа го отвори патот за проектот на семејството Трамп.
„Од самиот почеток знаевме дека тоа е политичка одлука“, рече Естела Радоњиќ Живков, поранешна заменик-директорка на институтот.
Таа рече дека била под притисок од страна на државните разузнавачки службеници да не ја оспорува владата во овој случај, јасен знак за интензивниот интерес на српските лидери за проектот. Таа сепак го сторила тоа.
Дипломатија и деловен интерес
Сега, седум месеци подоцна, проектот на семејството Трамп стана и српски скандал и очигледен пример за тоа колку далеку била спремна да оди една странска влада за да ги унапреди финансиските интереси на семејството на г-дин Трамп. И тоа ги нагласува постојаните загрижености дека деловните зделки на семејството станале сè потешки за одвојување од официјалните одлуки на г-дин Трамп.
„Дури и изгледот дека американската надворешна политика можеби се користи за лична финансиска корист на претседателот е спротивен на тоа како отсекогаш сме ја разбирале јавната служба“, рече Даниел И. Вајнер, владин експерт од непрофитната организација „Центар за правда Бренан“.
Ако странските лидери веруваат дека можат да го наговорат г-дин Трамп со тоа што ќе ги полнат џебовите на неговото семејство, додаде г-дин Вајнер, тоа може да ги наруши нивните сопствени одлуки.Српските студенти кои предводеа масовни протести против Александар Вучиќ, моќниот претседател на земјата, го искористија овој развој како пример за она што го сметаат за корумпирани начини на нивната влада. Кон крајот на март, илјадници демонстрираа на местото.
Обвинителот за организиран криминал на Србија го обвини Горан Васиќ, шефот на г-ѓа Живков и директор на културниот институт, за злоупотреба на службената должност. Обвинителството соопшти дека г-дин Васиќ признал дека фалсификувал документ за да го оправда одземањето на заштитениот статус на локацијата.
Никој не знае до каде ќе оди истрагата. Но, едно прашање што јавно се постави е дали Синиша Мали, моќниот министер за финансии на Србија, вршел притисок врз службениците за културно наследство или да го поддржат проектот или да поднесат оставка. Мали има врски со Белата куќа преку Рик Гренел, долгогодишен сојузник на Трамп и сегашен пратеник за специјални мисии.
Г-дин Мали одби да коментира за проектот, наведувајќи ја континуираната истрага. „Афинити партнерс“, компанијата на Кушнер, вели дека договорот е во фаза на разгледување. Александар Вучиќ, претседателот на Србија, ја минимизираше кривичната истрага, велејќи дека „немало никаков вид фалсификат“.
Планот на семејството Трамп предвидува хотелски и станбени кули на парче од врвен недвижен имот, преку улицата од раскошното седиште на владата во центарот на Белград.Ќе ги замени урнатините на она што е познато како зграда на Генералштабот, дел од воен комплекс кој беше тешко оштетен во бомбардирањата на НАТО во 1999 година. Шест години подоцна беше прогласен за заштитено културно наследство.
Културното наследство на крстопат – протести и кривични истраги
Вујо Илиќ, политиколог на Универзитетот во Белград, рече дека г-дин Вучиќ „има политички интерес да го развие овој проект со цел да добие поголем пристап до администрацијата на Трамп“.Соочен со смената на неговиот премиер во март и повиците за вонредни избори, г-дин Вучиќ е желен да покаже дека има кредибилитет кај светските лидери, рече г-дин Илиќ. Други билатерални прашања се исто така во игра, вклучувајќи ги американските царини и поддршката за кандидатурата на Србија за членство во Европската Унија.
Стивен Чунг, директорот за комуникации на Белата куќа, изјави дека „сè што прави претседателот Трамп е во корист на американскиот народ“. Кабинетот на г-дин Вучиќ не одговори на барањето за коментар, но српскиот лидер минатата година изјави дека „умрел од смеење“ на идејата дека „го искористил ова за политичко влијание врз Трамп“.Во април, г-дин Вучиќ отпатува за Флорида со надеж дека ќе се сретне со претседателот. Тој успеа да се сретне само со Рудолф В. Џулијани, поранешниот адвокат на претседателот, кој сега е отпуштен од функцијата. Српскиот државен радиодифузен сервис соопшти дека г-дин Вучиќ одеднаш се разболел и морал да го скрати патувањето.
Сепак, српскиот претседател ги истакна двете посети од најстариот син на г-дин Трамп оваа година. „Срдечен разговор со Доналд Трамп помладиот, синот на американскиот претседател Доналд Трамп, за билатералните односи меѓу Србија и САД“, рече г-дин Вучиќ по состанокот на 11 март.Следниот месец, тој објави фотографија од себе како проверува прасе за печење што ќе го послужи на вечера со синот на г-дин Трамп. Кон средината на 2024 година, тој ја нарече посетата на Кушнер „инспиративна“.
„Навистина е важно Вучиќ да нагласи колку е близок со Трамп за домашната публика“, рече Илиќ. „Средбата со семејството Трамп е најблиску до средба со Трамп.“
Уште во 2013 година, Доналд Трамп го разгледуваше местото во Белград за хотел. Идејата повторно се појави во неговиот прв мандат како претседател. Гренел, тогашен советник на Трамп за решавање на заладените односи меѓу Србија и Косово, ги охрабри српските лидери да размислат за реконструкција на местото со американски инвестиции.До мај 2024 година, српската влада склучи договор со компанија поврзана со г-дин Кушнер.
Се согласи да им даде на инвеститорите 99-годишен закуп без трошоци, кој може да се претвори во сопственост, исто така бесплатно, според нацрт-договорот прегледан од „Њујорк тајмс“. Во замена за донирањето на земјиштето, српската влада ќе добие 22 проценти од профитот на развојот, според луѓе запознаени со договорот.Српскиот министер јавно му се заблагодари на Мали за „енергијата и напорот што ги вложил“ во проектот.
Имаше еден проблем: Институтот за заштита на спомениците на културата не работеше добро. Дубравка Ѓукановиќ, архитектка и универзитетски професорка која го водеше институтот, беше против промена на заштитениот статус на локацијата.Во едно интервју, таа рече дека комплексот, кој го дизајнирал познат српски модернистички архитект, треба да се реставрира и да се стави во јавна употреба.
Во јуни 2024 година, рече таа, била повикана на состанок со г-дин Мали, министерот за финансии. Оливера Вучковиќ, директорка на паралелен градски институт, исто така била повикана, според лице запознаено со ситуацијата кое зборувало под услов на анонимност од страв од последици по работата.Ѓукановиќ изјави дека брзо поднела оставка поради средбата со г-дин Мали, но одбила да даде дополнителни детали поради истрагата. Вучковиќ не можеше да биде контактирана за коментар.Проблемот тлееше уште шест месеци, сè додека г-дин Трамп не победи на изборите. На 14 ноември, српската влада објави дека го поништила заштитениот статус на локацијата.
Во културниот институт, г-ѓа Живков, тогашна заменик-директорка, рече дека персоналот веднаш почнал да работи на писмо во кое се вели дека владата „грубо го прекршила Законот за културно наследство“. Доколку владата го прекршила сопствениот закон во овој случај, се вели во писмото, „секое културно добро што му претставува непријатност на инвеститорот или претставува политичка или друга пречка може да се избрише на ист начин“.
Додека се подготвувала за работа во 7:30 часот наутро на 18 ноември, рече г-ѓа Живков, добила повик од службеници на Безбедносната информативна агенција, државната разузнавачка и национална безбедносна гранка. Тие биле во институтот и ја чекале.Г-ѓа Живков рече дека разузнавачките агенти „силно ја советувале“ да се повлече. Во два последователни телефонски повици, рече таа, тие „силно ја советувале“ да се повлече. Непоколеблива, таа го испратила писмото – потпишано, како што рече, од секој од околу 50-те експерти на институтот – до владата и Министерството за култура.
„Европа Ностра“, водечка непрофитна организација за културно наследство во Европа, го зазеде истиот став, велејќи дека стотици експерти и бројни групи се согласиле дека судбината на локацијата „не треба да биде водена од краткорочни политички и комерцијални интереси, туку од почитување на владеењето на правото“.Не е јасно дали писмото од персоналот на институтот е причината за кривичната истрага. Директорот на институтот беше привремено приведен на сослушување, а потоа обвинет за злоупотреба на службена должност кон средината на мај. Тој сè уште не се појавил на суд.
Иан Бреке, главниот адвокат на „Афинити партнерс“, фирмата на г-дин Кушнер, отпатува за Белград веднаш по објавувањето на веста, според лице запознаено со ситуацијата кое зборуваше под услов на анонимност за да опише доверливи деловни прашања. Српските власти му рекоа дека контроверзноста се сведува на едноставна административна грешка, рече лицето, но тимот на г-дин Кушнер сè уште ја проценува ситуацијата.Во меѓувреме, истрагата на обвинителот продолжи. Г-ѓа Живков, сега главен конзерватор во институтот, рече дека била испрашувана кон крајот на мај.Според обвинителството, на нивниот список за испрашување има уште 34 имиња.
