Реакции за препораките на ДКСК – Комисија за антикорупција или за корупција!?

Ова е реакцијата на Платформата за граѓански организации за борба против корупцијата откако Антикорупциската комисија на последната јавна седница го анализираше Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер и утврди дека треба да се прецизира поимот „целокупна документација“ во врска со јавните набавки, бидејќи можело да бидат објавени и доверливи информации. Новиот состав на Антикорупциска комисија всушност го проверувал Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер според Годишниот план за спроведување на антикорупциска проверка на легислативата за 2024 година. Но, претходниот состав на Комисијата најавил проверка на овој закон поради зголемување на транспарентноста при вработувањата во јавниот сектор за да се зајакне надзорот во однос на објавување на актите за организација и систематизација и вработувањата согласно овој закон, а не да проверува во поглед на објавувањето на документите.

Ивановска: Јавните набавки на прво место меѓу ризиците од корупција

Поранешната претседателка на ДКСК, Билјана Ивановска вели дека според неа, сето ова е симптоматично и смета дека сè што не е класифицирано според посебниот Закон за класифицирани информации, треба да биде достапно за јавноста. Токму јавните набавки беа на прво место меѓу ризиците од корупција кои се однесуваат на трошењето на јавни пари или злоупотреба на службени позиции во јавниот сектор во Националната стратегија за спречување на корупцијата судирот на интереси. – Вработувањата и јавните набавки излегоа највисоки ризици за корупција, бидејќи тие се присутни во сите сектори. Кај вработувањата имаш непотизам, кронизам, клиентилизам, дискрециски права, партиски вработувања. Овде се истите тие ризични фактори, меѓутоа од аспект на доделување тендери. Само колку наоди излегоа од делот на јавни набавки, па и кривични иницијативи, „Бехтел и Енка, во Јавно обвинителството е набавката на мазутот како ако ги немаш достапно сите документи. Си има пропишано по закон кои информации може да бидат класифицирани. Наместо процесот да биде уште потранспарентен, ние сега ќе го затвораме. Мое лично мислење е дека сè што е неопфатено во посебниот закон, треба да биде достапно на јавноста поради високите ризици на корупција – вели Ивановска за „Слободен печат“.

Платформата и укажува на ДКСК дека во Законот за слободен пристап уреден е делумниот пристап, како и предвидени се исклучоци во случаи кога е потребна заштита на информации со степен на тајност. – Ја потсетуваме ДКСК и јавноста дека веќе беше направено уназадување на заштитата од корупција во јавните набавки со измените на Законот за јавните набавки на тој начин што беше укината управната контрола на јавните набавки што ја спроведуваше Бирото за јавни набавки. Во услови кога според оценките на сите релевантни меѓународни и домашни чинители корупцијата во јавните набавки е широко распространета и при историски највисок државен буџет, нови задолжувања и секојдневни индиции за злоупотреба на јавните пари, ДКСК дава препораки за ограничување на транспарентноста со што ја поткопува улогата на клучна институција за спречување на корупцијата – се вели во реакцијата на Платформата. На јавната седница, ДКСК се осврна и на имателите на информации каде што, исто така, се утврдени регулаторни ризици. – Обврска на имателите на информации е редовно да ажурираат листа на информации со кои располагаат и јавно да ја објавуваат, но оваа одредба нема прецизни критериуми за тоа кои информации треба задолжително да бидат објавени, ниту на кој начин и во кој формат, што остава широк дискрециски простор на имателите на информации да одлучуваат што ќе објават и како. Тоа е ризик од ограничена транспарентност со можност за селективно објавување или прикривање информации од јавен интерес – рече членот на ДКСК, Софија Спасова.

Платформата реагира и на овој дел од седницата и велат дека е нејасно какви критериуми препорачува ДКСК, а уште повеќе загрижува што зборуваат за формат, не земајќи го предвид најавениот почеток на процесот за подготовка на Законот за отворени податоци и повторна употреба на податоците од јавниот сектор. – Загрижува непознавањето на проблематиката од ДКСК кога вели дека „нема прецизни критериуми за тоа кои информации треба задолжително да бидат објавени“. Законот за слободен пристап уредил дека сите информации што ги создаваат и со кои располагаат институциите, освен исклучоците се информации од јавен карактер. Дури има предвидено и институт на „активна транспарентност“, а тоа значи дека се утврдени информации што задолжително треба да објавени без да бидат побарани – велат од Платформата. На седницата се разгледуваше и уште еден дел од Законот, односно дека треба јасно да се разграничи и прекршочната одговорност меѓу раководното и службеното лице за информации во Агенцијата, според нивните реални надлежности.

– ДКСК смета дека поимот „целокупна документација“ во однос на јавните набавки не е прецизно дефиниран поради што може да се случи да се објават доверливи информации и повреда на правата на трети лица. Во однос на престанокот на функцијата и разрешувањето на директорот на Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер и неговиот заменик, став 1 предвидува основи за престанок на функцијата пред истекот на мандатот, а според став 2, Собранието на РСМ констатира престанок на функцијата во случаите предвидени во ставот 1. Но, не е пропишан рок, ниту постапка, а тоа овозможува евентуално одолговлекување, селективност и неизвесност во управувањето со институцијата. За прекршочните одредби, ДКСК утврди постоење несразмера одговорност. Предвидени се само 500 евра глоба за раководното лице ако не назначи службено лице за посредување со информации и не обезбеди информирање на јавноста за тоа лице, но предвидени се и 250 евра казна за службеното лице за повеќе прекршоци – ажурирање на листата на информации, помагање на барателите, почитување рокови за одговор на барањата – укажа Спасова. Политички мотивирана препорака

Овие препораки, според Платформата, се со долгорочни негативни последици што влијаат врз независноста. – За Платформата оваа препорака е политички мотивирана затоа што е дадена непосредно по обид на пратеници во Собранието на РСМ да се усвојат измени на Законот за слободен пристап, во кои беше предвидено предвремено разрешување на директорот на Агенцијата во случај кога парламентарното мнозинство нема да го усвои годишниот извештај за работа. Ѝ укажуваме на ДКСК дека независните регулаторни тела, како што е Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап, па и самата ДКСК имаат мандат подолг од мандатот на избраните функционери во извршната власт со цел да бидат партиски и политички независни. За дадената препорака веќе е регулирано во Законот за слободен пристап дека во случај на престанок на функцијата или разрешување на директорот на Агенцијата, до изборот на нов директор на Агенцијата, функцијата на директор на Агенцијата ја врши заменикот на директорот со сите овластувања што ги имал директорот. Така што не може единствен аргумент за оваа препорака на ДКСК да биде „евентуално одолговлекување, селективност и неизвесност во управувањето со институцијата“ – велат од Платформата.

Додека ДКСК го изготвувала Извештајот, на ЕНЕР е објавен Предлог-закон за измена на Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер. Антикорупциска проверка за текстот не е побарана, рече Спасова, поради што најави дека ако измените се донесат, ќе бидат дополнително разгледани. Оттаму се децидни дека Антикорупциската комисија не само што го унапредува системот за спречување на корупција, туку ризикува да даде легитимитет за политики и практики што водат кон заробување на институциите и недостапност на информациите од јавен интерес што во моментов се информации од јавен карактер. – Ги повикуваме надлежните институции, особено Министерството за правда и Собранието, да ги земат предвид постојните законски механизми и да не подлегнуваат на насоки што ја ограничуваат транспарентноста, која е клучна алатка во борбата против корупцијата – порачуваат оттаму. „Слободен печат“ прати прашања до ДКСК што значат овие препораки и како Комисијата ги коментира реакциите дека телото кое треба да се бори против корупцијата дава препораки за намалување на транспарентноста. По објавувањето на текстот од ДКСК стигна одговор. Во врска со Вашите прашања упатени до Државната комисија за спречување на корупцијата, во однос на Извештајот за антикорупциска проверка на одредбите oд Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер, усвоен на 17-та седница на ДКСК одржана на 15.04.2025 година, Ве известуваме дека ДКСК на својата ВЕБ страница гo објави наведениот извештај (линк до извештајот).