САД и Киев потпишаа договор за споделување на профитот и рударските права од идната продажба на украински минерали и ретки земјени елементи, финализирајќи договор за кој Доналд Трамп рече дека ќе претставува економски поттик за САД да продолжат со инвестициите во одбраната и обнова на Украина по постигнување на мировен договор со Русија, пренесува Гардијан. Договорот за минерали, кој со месеци беше предмет на тензични преговори и речиси пропадна неколку часа пред неговото потпишување, ќе воспостави Фонд за инвестиции за обнова на САД и Украина. Администрацијата на Трамп наведува дека фондот ќе започне со отплата на проценетите 175 милијарди долари помош што САД ѝ ја дале на Украина од почетокот на војната.
„Овој договор испраќа јасна порака до Русија дека администрацијата на Трамп е посветена на мировен процес заснован на слободна, суверена и просперитетна Украина на долг рок“, изјави американскиот министер за финансии, Скот Бесент. „Претседателот Трамп го замисли ова партнерство помеѓу американскиот и украинскиот народ како симбол на посветеноста на двете страни кон траен мир и просперитет во Украина. Да биде јасно: ниту една држава или лице што го финансираше или снабдуваше рускиот воен механизам нема да има корист од обновата на Украина.“ Првата заменик-премиерка на Украина, Јулија Свириденко, потврди на социјалните мрежи дека го потпишала договорот во средата. „Заедно со САД, го создадовме фондот кој ќе привлече глобални инвестиции во нашата земја,“ напиша таа. Договорот сè уште треба да биде ратификуван од украинскиот парламент. Украински функционери открија детали од договорот, кој го претставија како правичен и таков што ѝ овозможува на Украина да ја задржи контролата врз своите природни ресурси.
Украинскиот премиер Денис Шмихал изјави дека фондот ќе биде поделен 50-50 помеѓу САД и Украина и дека двете страни ќе имаат еднакви права на глас. Украина ќе задржи „целосна контрола врз своите минерални ресурси, инфраструктура и природни ресурси,“ додаде тој, и договорот ќе се однесува само на нови инвестиции, што значи дека нема да се создаде нов долг, што беше клучна грижа за Киев. Договорот ќе обезбеди приходи преку „take-or-pay“ договори, додаде Шмихал. Шмихал во средата го опиша договорот како „навистина добар, рамноправен и корисен меѓународен договор за заеднички инвестиции во развојот и обновата на Украина.“ Критичарите на договорот тврдеа дека Белата куќа се обидува да ја искористи Украина со тоа што ја условува идната помош со отстапка од приходите од нејзините ресурси. Финалните услови се многу поповолни за Украина од првичниот предлог на Бесент во февруари, кој вклучуваше клаузула дека САД ќе имаат 100% контрола врз приходите од фондот.
Во средата, Трамп рече дека американското присуство на теренот ќе ѝ користи на Украина. „Американското присуство, според мене, ќе ги одврати многу негативни актери од земјата или барем од регионот каде што копаме,“ изјави тој на владина седница. На собир со NewsNation откако договорот беше потпишан, Трамп рече дека му кажал на украинскиот претседател Володимир Зеленски за време на неодамнешна средба во Ватикан дека потпишувањето на договорот би било „многу добра работа“, бидејќи „Русија е многу поголема и многу посилна“. На прашањето дали договорот за минерали ќе го „попречи“ рускиот претседател Владимир Путин, Трамп одговори: „Па, може да се случи.“ Британскиот министер за надворешни работи, Дејвид Лами, го поздрави договорот во објава на Х, додавајќи дека „поддршката на Обединетото Кралство за Украина останува цврста.“
До последен момент не беше јасно дали САД и Украина ќе успеат да го потпишат договорот, со Вашингтон кој, наводно, вршел притисок Украина да потпише дополнителни договори, вклучително и за структурата на инвестицискиот фонд, или да се „врати дома“. Тоа следеше по месеци на напнати преговори, за време на кои САД често поставуваа ултиматуми во последен момент и ја прекинуваа помошта и другата поддршка за Украина во нејзината одбрана од Русија. Украинскиот премиер претходно изјави дека очекува земјата да го потпише договорот за минерали со САД во „следните 24 часа“, но потоа се појавија извештаи дека Вашингтон инсистира Киев да потпише три договори во целост. Според Financial Times, тимот на Бесент ѝ рекол на Свириденко, која наводно била на пат кон Вашингтон, да биде „подготвена да ги потпише сите договори или да се врати дома“. Бесент подоцна изјави дека САД биле подготвени да потпишат, иако Украина направила некои последен момент измени. Reuters објави дека Украина смета дека двата дополнителни договори – наводно еден за инвестициски фонд и еден технички документ – бараат дополнителна доработка.
Идејата за договорот првично ја предложи Украина, барајќи начин да понуди економски поттик што би можел да го привлече Трамп да ја поддржи земјата. Но, Киев беше изненаден во јануари кога тимот на Трамп испрати документ што, во суштина, значеше предавање на богатството од минерали на земјата со многу малку возвратна добивка. Оттогаш, имаше повеќе обиди за ревизија и преработка на условите на договорот, како и планирана церемонија за потпишување која беше откажана по катастрофална средба меѓу Трамп и Зеленски во Белата куќа во февруари. Овој месец беше откриено дека Министерството за правда на Украина ангажирало американска правна фирма Hogan Lovells за советување околу преговорите за договорот, според податоци од регистарот на американскиот закон за регистрација на странски агенти. Во објава на Facebook, Свириденко даде дополнителни детали за фондот, кој според неа ќе „привлече глобални инвестиции“.
Таа потврди дека Украина ќе го задржи целосното сопствеништво над ресурсите „на нашата територија и во територијалните води – тие ѝ припаѓаат на Украина“. „Украинската држава одлучува каде и што ќе се експлоатира,“ рече таа. Нема да има промени во сопственоста на државните компании, рече таа, „тие и понатаму ќе ѝ припаѓаат на Украина“. Тоа вклучува компании како Укрнафта, најголемиот производител на нафта во Украина, и нуклеарната енергетска компанија Енергоатом. Приходот ќе доаѓа од нови лиценци за проекти за критични материјали и зафта и гас, а не од веќе започнати проекти, додаде таа. Приходите и придонесите во фондот нема да се оданочуваат во САД или Украина, рече таа, „за инвестициите да дадат најголем ефект“, а трансферот на технологија и развојот се „клучен“ дел од договорот. Вашингтон ќе придонесе во фондот, рече таа. „Освен директни финансиски придонеси, може да обезбеди и нова помош – на пример, системи за противвоздушна одбрана за Украина,“ додаде таа. Вашингтон не ја коментираше директно таа можност.
Украина поседува околу 5% од светските ресурси на минерали и ретки земјени елементи, според различни проценки. Но, работите на експлоатација сè уште не се започнати на многу локации, и многу од нив се наоѓаат на територии кои сега се под контрола на руските сили. Разом за Украина, американска непрофитна организација која обезбедува медицинска и хуманитарна помош на Украина и се залага за американска поддршка, го поздрави договорот и ја охрабри администрацијата на Трамп да изврши дополнителен притисок врз Владимир Путин да ја прекине инвазијата. „Ја охрабруваме администрацијата на Трамп да го искористи моментот од овој економски договор за да го принуди Путин на преговарачка маса преку санкции, запленување на државните средства на Русија за помош на Украина и обезбедување на алатки што ѝ се потребни на Украина за самостојна одбрана,“ изјави Микола Мурскиј, директор за застапување на Разом, во писмено соопштение. Извор: Новинска агенција
