Премиерот вели дека сега се идентификувал со конзервативни, суверенистички патриотски политики, а против глобализмот и либерализмот. Демохристијанството отпадна некаде по патот, пишува Љупчо Поповски
„Ајде тука да анализираме“ – му рече премиерот Христијан Мицкоски на уредникот Васко Попетревски за време на интервјуто во „360 степени“ на МРТ во понеделникот. Навистина, ајде тука да анализираме. Попетревски го праша премиерот, всушност, повеќе констатираше, дека на инаугурацијата на Доналд Трамп во Вашингтон од Европа беа во огромен дел претставниците на крајната десница. Како анализираше Мицкоски. Неговиот одговор го пренесуваме во целост.
„Не знам дали се сеќавате, но АфД (Алтернатива за Германија) и партијата на (италијанската премиерка) Џорџа Мелони беа во исто европско семејство. Но тоа семејство ја исфрли партијата АфД и таа веќе не е дел од истото европско семејство, како што е партијата на Мелони. Мислам дека e ИД (Идентитет и демократија). Тие имаат сосема различен концепт на крајно десничарење. Но, ако е тезата дека таму беа луѓе кои претежно имаат суверенистички политики (Попетревски воопшто не го спомена тоа – н.з.) тогаш можам да се сложам со вас“.
Дали ние може да се сложиме со прилично самоуверената експликација на премиерот? Нема никаков проблем да се сложите ако мислите дека речиси сѐ што кажува премиерот е точно, бидејќи тој следи многу работи, па и прегрупациите во европските политички семејства. Но ако ги следите настаните, раслојувањата и прегрупирањата во крајнодесничарските и популистички политички семејства во Европската унија тогаш ви е многу јасно дека она што го зборуваше премиерот не одговара на случувањата и сојузите во Европската унија. Всушност, дека такви настани воопшто не се случиле. Се разбира, Попетревски имаше уште многу други поважни прашања отколку да навлегува во детали за поделбите и новите сојузи во европската крајна десница. Насмевката изгледаше како логичен одговор. Затоа, ајде да анализираме.
Мелони и АфД
Национално-конзервативната крајно десничарската партија на Џорџа Мелони, Браќа на Италија, никогаш била дел од политичката групација Идентитет и демократија во Европскиот парламент. Партијата на Мелони, како неофашистички наследник на Бенито Мусолини, во нејзините маргинални времиња беше дел од најголемиот политички чадор во ЕУ, Европската народна партија (ЕПП), но во 2014 година ја напушти за да се придружи на Европските конзервативци и реформисти. Тогаш таму еден од главните членови беше Конзервативната партија на Велика Британија, која во оваа група ја внесе тогашниот премиер Дејвид Камерон. На Браќата на Италија ѝ одговараше политичката програма за „конфедерална Европа“ на држави спротивно на проектот за „федерална Европа“.
Алтернатива за Германија беше формирана само пред 12 години, во 2013. На изборите во 2014 за Европскиот парламент успеа да го помине прагот и да освои седум пратеници. Тогаш беше во афилијација со Европските конзервативци и реформисти за да ги напушти после неколку години и заедно со крајните десничари од Лига на Матео Салвини, Националниот собир на Марин Ле Пен и Данската народна партија ја формираа групата Идентитет и демократија. Но кога во 2023 година во Потсдам се одржа екстремно контороверзен собир на АфД, Марин ле Пен реши дека не може да биде во иста политичка група со оние кои се уште подалеку од нејзините крајно десничарски ставови и поотворено се надоврзуваат на германското нацистичко минато.
Во мај 2024, еден месец пред европските избори, партијата на Ле Пен и другите членови на Идентитет и демократија соопштија дека не можат да бидат во иста политичка група со АфД откако нејзиниот водечки кандидат за изборите, Максимилијан Крах, изјави дека не сите припадници на СС единиците во Втората светска војна може да се сметаат за злосторници. Не само што АфД беше протерана од Идентитет и демократија, туку и самата политички група по јунските европски избори престана да постои. Партијата на Џорџа Мелони, Браќа на Италија, никогаш не беше дел од оваа политичка група, за да се раздели од АфД, како што тврдеше премиерот.
АфД по јунските избори заедно неколку други екстремно десничарски партии (меѓу кои и бугарската Преродба) ја формираа групата Европа на суверени држави. Нејзините поранешни партнери од ИД формираа нова силна политичка група во Европскиот парламент наречена Патриоти за Европа, во која се Фидес на Виктор Орбан, Националниот собир на Марин Ле Пен, Лига на Матео Салвини, Партијата на слободата на Австрија на веројатниот иден канцелар Херберт Кикл, партијата на Герт Вилдерс од Холандија, екстремно десничарските партии од Шпанија и Португалија, Вокс и Шега… Партијата на Џорџа Мелони не е во ова друштво, таа остана во групата Европски конзервативци реформисти.
Можеби ова изгледа како премногу детализирање, но е важно за да се знае дека не треба секогаш да се изрекуваат лесни зборови и лесни заклочоци. Па макар биле и од премиер.
Патриотизмот на Патриотите
Другиот дел во продолжението од разговорот со Васко Попетревски изгледа посуштински затоа што се однесува на идеолошката траекторија по која сака да чекори ВМРО-ДПМНЕ под водството на Христијан Мицкоски. Тој рече: „Јас повеќе би се идентификувал со конзервативни, суверенистички патриотски политики, отколку со глобалистички и либерални“. Па дури и со лесна насмевка рече дека – „Ексклузивно за вас може да кажам дека таму (во Вашингтон) имав можност да бидам на вечера со Најџел Фараж“.
Демохристијанската идеологија и политика (која е сржта на функционирањето на Европската унија) изгледа како да паднала во втор план. Патриотизмот на Патриотите на Европа, во која еден од најважните членови е Фидес на Виктор Орбан, како да е центрифугалната сила која го привлекува ова раководство на ВМРО-ДПМНЕ. Тешко е веројатно дека ВМРО-ДПМНЕ би сакало да го напушти широкиот и непропустлив чадор на Европската народна партија и да се приклучи на групација којашто е штотуку формирана. Плус, во Патриотите за Европа нема партија од земја која не е членка на ЕУ.
А ако „ексклузива“ со која може да се фали Мицкоски е присуството на вечера на која бил Најџел Фараж (моторната сила за „Брегзит“ заедно со Борис Џонсон), тогаш работите може да изгледаат уште покомплицирани за лидерот на владејачката партија. Фараж не е човекот со кој видните членови на Европската народна партија (каде ВМРО-ДПМНЕ е член) би се фалеле дека биле на вечера. Во клучните проевропски политички кругови на Фараж се гледа како на „виновникот“ за излегувањето на Велика Британија од ЕУ. Лидерите на ЕПП не сакаат ни да биде споменувано дека можеле да се најдат во каква било близина со Фараж. Но еден Европеец близината на Фараж особено ја негува и посакува – Виктор Орбан.
Па да продолжиме да анализираме. За суверенистичките политики со кои Мицкоски се идентификува и ја води земјата која е многу сиромашна, политички заглавена на патот кон ЕУ и што значаат тие за една мала нација како Македонија. Што значи да си суверенист во сиромаштија.
Што е суверенизмот
Политичките научници, особено оние кои специјално го проучуваат популизмот од крајно левата и од крајно десната страна на политичкиот спектар, велат дека суверенизмот е доктрина која поддржува стекнување или зачувување политичка независност на една држава или регион. Оваа идеологија се спротивставува на федерализмот и наднационалните унии и е наклонета кон конфедерација или изолационизам и може да се поврзе со одредени движења за независност. Во Франција, на пример, оваа дифузна политичка струја, претставена и лево и десно од политичката шаховска табла, се залага за „Европа на народите“, така што секоја земја да си ги почитува нејзините особености и автономија. Нејзините бранители се спротивставуваат на европските федералисти, кои се залагаат за федерална Европа и се стремат кон Соединети Европски Држави. Поддржувачите на доктрината на суверенизмот се сметаат себеси за еврореалисти и повикуваат на конфедерална верзија на Европската унија. Суверенизмот обично вклучува национализам.
Професорката на Универзитетот во Болоња, Соња Лукарели, вели дека суверенистичките, популистичките и нелибералните сили, кои беа родени како антиевропски, неодамна преминаа на повеќе „реформистички“ позиции за процесот на интеграција: тие имаат за цел да ја трансформираат Унијата, давајќи помала тежина на наднационалната компонента и да им се врати гласот на земјите-членки. Оваа промена на насоката е подеднакво опасна, вели таа.
„Суверенистичкиот популизам се храни со незадоволството од негативните ефекти на економската глобализација, недовербата во таканаречениот „естаблишмент“ (вклучувајќи го и европскиот) и стравот“, напиша Лукарели во еден текст. И продолжува: „Она што сега е во ризик, меѓу другото, се внатре-европска солидарност (суштински обврзувачка точка на Унијата), самиот опстанок на либералната демократија во Европа, зачувување на слободното движење на лица во Шенген зоната, фокусот на почитувањето на човековите права во домашната и надворешната политика“.
Европските институции се лесна цел за обвинување за националните прашања за кои Европската унија можеби не е одговорна и поради тоа тие стануваат омилени жртвени јарци за повеќе политички лидери и партии низ Европа кои можат да ги користат како своевидно оружје за масовно уништување.
И тука може да анализираме. Ако суверенистите се залагаат на земјите-членки на ЕУ да им се врати силниот глас при одлучувањето и ако тие се за некаква конфедерална верзија на Унијата, тогаш зошто „суверенистот“ Мицкоски не може никако да го разбере упорното инсистирање на Бугарија Македонија да ги исполни преземените услови од преговарачката рамка. Всушност, клучниот услов, промената на уставот. Ако „суверенистот“ Мицкоски се идентификува со патриотски политики, тогаш и некој друг може „суверенистички“ да се идентификува со политики за коишто тој мисли дека се патриотски. Она што Софија го тврди навистина е извадено од деветнаестовековниот шинел, со нивните промашени тврдења тие ја промашуваат и историјата и сегашноста (за иднината е комплицирано да се предвидува), но ако и тие стојат на некоја суверенистичка карпа тогаш барањето за посилен глас во ЕУ изгледа политички опортун.
А во исто време, сиромашната Македонија, свиткана во кожурецот на песимизмот, со привидна гордост, а во овој момент без перспектива, ќе ги промовира суверенистичките позиции онаму каде што уште не стигнала. И не се знае кога ќе стигне. Па дури ќе се обидува да поставува услови кои сега изгледаат како понуда на маса до ЕУ (или Бугарија) – земи или остави. Тоа „земи“ е важење на уставните измени со одложено дејство. Мицкоски директно и индиректно го повикува на средба новиот бугарски премиер Росен Жељасков на средба да разговараат како соседи, а во исто време вели дека од условот за одложени уставни измени нема да отстапи. Ќе видиме што ќе биде од тоа – можеби нешто ќе се земе, а нешто ќе се остави. Ако дојде до ваква средба во догледно време.
И најпосле. Поранешниот вицепремиер и министер за финансии Зоран Ставрески за време на финансиската криза 2008-2009 во една до денес запаметена колумна во „Дневник“ пишуваше дека Македонија може да профитира од тогашниот глобален финансиски хаос, затоа што нашата отворена економија со воведениот рамен данок ќе биде извонредно привлечна за странските инвеститори. Знаеме дека тоа не се случи.
Ставрески денес е советник за финансии и банкарство на премиерот Мицкоски. Кој може да знае дали од него дошла идејата или едноставно Мицкоски се напојувал од претходните изјави на Ставрески, кога во интервјуто со Попетревски, коментирајќи ги можните царини на Доналд Трамп за ЕУ, што ќе има важни последици за Македонија, бидејќи нашиот извоз во огромна мерка оди во Германија, но премиерот беше ингениозен.
„За Македонија не може да има последици ваквата можна одлука на Трамп, бидејќи ние не сме ни илјадатинка од она што претставува трговска размена меѓу САД и ЕУ… Ние ќе произведуваме овде и ќе произведуваме во име на Германија за Америка. И нема да ја имаме таа голема царинска стапка како за ЕУ. И еве шанса како да ја помогнеме германската економија да биде подобра. Зборувам за германски инвестиции во Македонија кои како македонски производи без зголемени царини ќе бидат извезувани во САД“.
Кој како сака нека ја цени понудената рака за помош на Мицкоски на германската економија. Некои велат дека тоа навистина може да биде чекор во вистинска насока. Други само ја пуштаат чудесната песна на „Лед цепелин“ – Dazed and confused (Зашеметен и збунет).
