Ве известуваме дека Националната галерија на Македонија ја подготвува јубилејната изложба „90 години од раѓањето на Стефан Маневски (1934 – 1997)“. Одбележувањето на 90-годишнината од раѓањето на Стефан Маневски (1934 – 1997), еден од најинвентивните македонски скулптори, чие творештво е особено важно за еволуцијата на македонската скулптура, е во сообразност со задачата на Националната галерија да ги чува и презентира најсеопфатно можно достигнувањата на најзначајните македонски уметници земајќи ја предвид улогата што ја имале во создавањето и трасирањето на тековите на македонската модерна и современа уметност. Изложбата ќе биде отворена на ден 23.4.2025 година (среда), во 20 часот, во објектот Даут пашин амам.
Местото што го зазема Стефан Маневски во македонската историја на уметноста се должи на неговиот исклучително индивидуален, автентичен и рафиниран однос кон скулпторскиот израз, кој следи една логична и нагорна развојна линија, особено нагласена во неговата продлабочена визија за трансформација на металот, материјал што за него нуди бескрајни експериментални можности низ кои ги преточува повеќеслојните естетски егзистенцијални доживувања на современиот свет.
Започнувајќи ги својот творечки пат и креирањето, односно дефинирањето на својот препознатлив авторски израз на Академијата за ликовни уметности во Белград (која ја завршува во 1960 година, а подоцна и специјализира на истата академија во 1963 година) преку дела во кои е иницирано надраснувањето на академска пластичност. Раскинувањето со класичните поуки се надополнува со пројавени реминисценции кон архаичната пластика на старите народи со нивната тотемска идолатриска поедноставеност на формата, која сепак останува во доменот на асоцијативната фигурација во делата работени во гипс, со архаистична строга фронтална поставеност и расчленети површини. Строгата и нагласено вертикална моделација која постепено добива надреални белези, како навестување за понатамошните интереси на авторот. Понатамошните истражувања уметникот ќе ги насочи кон анализа и расчленување на вертикалата, како и кон спроведување извесен симболично-декоративен концепт, при што делото се разрешува како вертикала, со завршница во форма на диск во кој е впишан зракаст мотив. Неговите скулптури во седмата деценија на ХХ век се под влијание на неговите професори Кратохвил и Петровиќ, кога го развива конструктивистичкиот градителски пристап кон формата, за почеток како своевиден ангажиран пристап со егзистенцијалистички призвук.
Маневски Стефан, Без наслов, 1984, обоен декопиран плех
Енформелистичките тенденции и доживувањето (и претставувањето) на егзистенцијалистичките немири и дилеми во уметноста се „совпаѓаат“ со почетокот на скулпторскиот израз во метал на Стефан Маневски. Тој започнува да ги користи изразните можности на металот критикувајќи го модерниот техницизам и цивилизациските придобивки, а металните отпадоци и апаратот за заварување беа главен негов реквизитариум во оформувањето на облиците, на објектите и во структурирањето на разиграните динамични површини. Тотемските фигури на Маневски сега го продолжуваат својот развој и живот во иста вертикална насоченост, со завршница на кружен диск или раскрилена форма (на врвот на обелиск), концентриран околу одредено „светлосно“ јадро, при што во оваа скулптура на материјата го потенцира материјалот – металот и металните делови, металните остатоци кои се вклопени во целината што личи на филигран, како носители на значењето.
Кон крајот на седумдесеттите години, конструктивистичките преокупации на Стефан Маневски се насочени кон создавање творби кои се навидум вклопени во одредена рамка, но пулсирањето на скулптурите и/или нивните делови се базира врз мултипликација на еден брановиден линеарен мотив што ги потенцира спротивностите на материјалот, односно хармоничната испреплетеност на брановидните ленти. Како спротивност се дефинира играта на светло – сенка, постигната низ односот на ритмичност и статичност на формите, односно на суптилните поп-артистички референции во монохроматскиот нанос на бојата која е нанесена на широките статични партии, наспроти сјајот на динамичните форми, со што во овие скулптури особено доаѓа до израз техничката и технолошка совршеност на изработката, со нагласена рационална и естетска природа на релјефност, движење, линеаризам и веќе пројавената тактилност. Последните скулптурални остварувања на Стефан Маневски се фокусирани кон егзистирањето на еден примарен брановиден облик со комплетно редуцирање (отфрлање) на сегментите со малите метални брановидни ленти. Всушност, овие дела, изведени во боен метал, со компактен волумен, се чини дека издвоено ја претставуваат, со извесно предимензионирање, токму онаа единствена брановидна линија што во претходните остварувања беше со минимални димензии и мултиплицирана.
Маневски Стефан, Композиција, , молив во боја, хартија, Маневски Стефан, Композиција, , молив во боја, хартија
Иако првенствено препознаван според скулпторската практика, Стефан Маневски негува особен интерес за цртежот и графиката, кои се исто така многу високо вреднувани. Стефан Маневски со своите цртежи создава сложени асоцијативно-симболични опстановки. Неговата често композитна техника, во која цртежот како обичен потег на перото или на четката алтернира со боени плохи или колажи на колористички исечоци (обично исполнети со форми од светот на техниката и механиката), е погоден инструмент за такви настојувања. Кореспонденцијата на цртежите со скулптурите на Маневски, во ликовно-пластична смисла, не се одвива толку во насока на директна заемна формативна, обликовна сличност. Меѓутоа, нив ги сврзува токму мисловно-емоционалната атмосфера која им е заедничка. Во цртежите, меѓу фини градации на колористички површини, во кои е втиснато чувството на одминување, на патина, на преплетување на органското со механичкото, се раѓа необична симболика на форми: чудна асоцијативност на некакви тотемско-сакрални објекти и, од друга страна, на ‘технички‘, ‘машинизирани‘ форми.
Стефан Маневски е роден на 25 декември 1934 година во Скопје, од мајка Тана и татко Ристо. Во 1954 година го завршува средното образование во Средното уметничко училиште во Скопје. По две години се запишува на Академијата за ликовни уметности во Белград, каде што дипломира во 1960 година. Уште како студент, во 1957 година ја добива првата награда, поточно III награда за скулптура на Универзитетскиот одбор на белградските студенти. Маневски во 1963 година ги завршил постдипломските студии на истата академија во класата на професорот Јован Кратохвил. Истата година се враќа во родното Скопје и се вработува како наставник по ликовно образование во ОУ „Кирил и Методиј“, кое се наоѓа во центарот на градот. Се зачленува во Друштвото на ликовните уметници на Македонија (ДЛУМ) во 1963 година и оттогаш започнува активно да твори и изложува. Во 1965 година, во Работничкиот дом во Скопје била отворена неговата прва самостојна изложба, куратор на изложбата бил Влада Урошевиќ. Сè поприсутен во уметничката јавност, Маневски освојува уште повеќе награди, меѓу кои во 1968 година ја добива наградата „11 Октомври“ за скулптура. Истата година во Музејот на современата уметност – Скопје (МСУ) ќе биде отворена уште една негова самостојна изложба, за која Борис Петковски ќе напише: „Стефан Маневски припаѓа на оној дел на македонските современи ликовни уметници, во чие творештво се обликува една димензија од извонредна важност за нашата ликовна култура“. Во 1971 година, Маневски престојува во Париз како добитник на стипендијата „Моша Пијаде“, а следните години започнува да остварува поголеми зафати, на пример, релјефот „Монументален релјеф“ (боен метал и панел, 4 х 2,5 м) од 1978 година во просториите на тогашната Комерцијална банка во Скопје. Со отворањето на Факултетот за ликовни уметности при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје во 1980 година и потребата за професионален кадар, во 1981 година е вработен и Маневски, кој во два мандата бил декан на факултетот во период од 1988 – 1989 и 1995 – 1997 година. Во 1984 година, во Уметничката галерија (денес Национална галерија) била отворена неговата петта самостојна изложба, за која се назначува дека „неговото творештво е од особено значење за еволуцијата на македонската скулптура“. Едно од неговите последни остварувања е изработката на монументалниот релјеф „Без наслов“ (1993, обоен метал и панел, 5,65 х 1,80 м) во фабриката „Раде Кончар“ во 1993 година. Починал ненадејно во Скопје на 12 јули 1997 година, на возраст од 62 години.
Куратори на изложбата се Маја Чанкуловска Михајловска и Маја Неделкоска Брзанова, а текстовите се на Викторија Васева Димеска и Маја Чанкуловска Михајловска. Изложбата е дел од програмските активности на Националната галерија за 2025 година, кои се финансиски поддржани од Министерството за култура и туризам. Националната галерија им изразува особена благодарност за соработката за подготовката на изложбата и каталогот на семејството Маневски; Музејот на современата уметност, Скопје и Завод за заштита на спомениците на културата и музеј – Охрид.
Изложбата ќе биде поставена три до четири недели со можност на продолжување во рамките на нашиот програмскиот календар.
