Натпреварите на Светското првенство во ракомет секој ден започнуваат со интонирање на државната химна на екипата што игра. Стандардна работа. Пеат и се држат за срце играчите од националниот тим, понекогаш со различна боја на кожата и различен јазик, ама сите државјани на иста држава. Државната химна ги обединува на ветување дека заедно ќе се борат за победа на тимот. Освен на спортски натпревари, химна се изведува при свечени државни настани, а во некои земји се интонира и пред првиот школски час, како во САД, на пример. По тој пример тргнаа и дел од училиштата во Македонија последнава година, а се предложи и како законска обврска, но поради реакции на претставници од албанските партии, таа идеја згасна. Ладниот туш за македонската химна беше еден микс од негативни ставови и тези, обременети со предрасуди, недоволна информираност, а веројатно и со понекоја лоша мисла.
Да ги отвориме и проветриме тезите, низ споредби со други држави, можеби ќе ни олесни на сите и ќе престанат барањата за ексклузивни решенија во македонскиот случај, оти сме биле „специфично мултикултурно општество“. Нека ми каже некој, кое во денешно време не е? Прва теза: „Не ја отсликува мултиетничката реалност во Македонија“.
Погрешен пристап. Химната не е опис на сегашноста, туку ехо на минатите времиња, битки и ликови, кои довеле до сегашната држава. Таа е песна што им ги греела душите на некои претходни борци, како на нашиот поет Владо Малески, кој го напишал текстот на нашата химна и за прв пат ја свирел на гитара на собир на антифашисти во Струга во куќата на Сотир Шута, 1942. Музиката на композиторот Тодор Скаловски им се допаднала на борците на народно-ослободителното движење и на широките народни маси, се идентификувале со неа во борбите за Македонија, па по војната била прогласена за химна на Социјалистичка Република Македонија. Во 1992, по осамостојувањето, со закон стана химна на независна Република Македонија.
Да ја споредиме со холандската химна „Вилхелмус“, која е најстара, датира од 16 век, за време на Осумдесетгодишната војна на холандските протестанти против католичката шпанска империја која ги владеела. Се воспева Вилхелм, таткото на нацијата, кој поделен помеѓу верноста кон шпанскиот крал и службата кон Господа и Холандија, ја избира Холандија. Етнички или културолошки гледано, Вилхелм имал повеќе идентитети: германски благородник, пораснат на шпанскиот двор, со титула Принц од Оранж, област во јужна Франција. Очигледно никому не му пречела оваа шареноликост во националниот идентитет, било важно дека тој ја повел сегашната држава кон самостојност.
По повеќевековна употреба како свечена песна, прогласена е за химна на Холандија во 1932, иако приказната во неа ни најмалку не ја отсликувала реалноста од 20-от век. Оваа изразито „христијанска“ песна уште помалку ја отсликува реалноста на 21-от век со денешното Кралство Холандија сосе Карибските територии, каде што покрај 74% Холанѓани, живеат и Фризијци, Европјани од разни земји, Турци, Мароканци, Индонезијци, Суринамци, Холандски Карибијци, Евреи и други, вкупно 26%. Шаренолика е и религиски: 58% се атеисти, 30% христијани, 6% муслимани и 6% друга религија.
А и јазично: покрај официјалниот холандски, регионални јазици се фризиски, папиаменто и англиски, а признаени јазици се и долно-саксонски, лимбургиски, ромски и јидиш. Химната е испеана на холандски јазик. Втора теза: „Напоредно со македонската химна треба да се интонира и албанската химна, кај што има ученици Албанци“.
Невозможна мисија. Како некој го замислува ова? Државната химна е симбол на државата, обележје, како грбот и знамето. Таа повикува за сплотеност во борба и славје за сите кои се државјани на таа држава. Доброволно, се разбира. Ако си прифатил државјанство, почитуваш заеднички Устав, политички систем и симболи, тоа е рамката на современите држави. Значи, не може да пееш и признаваш химна на друга држава, зашто таа е туѓа, на други државјани. Дури и кога во неа живеат твои сонародници по крв и култура. Се грижиш за нив, ги сакаш, ама кога играш спортски натпревар, тие се во туѓиот тим.
Затоа не е логично да си државјанин на Македонија, а да воспеваш друга држава: „Господ му кажа на светот, народите ќе слабеат, но уште ќе живее и цвета Албанија. Борбата за неа нема да е залудна.“ (Ова е превод од англиски превод на 4-та строфа, па се извинувам ако не е прецизен.)
Инаку, химната на Албанија е многу убава композиција, земена од романската патриотска песна „На знамето пишува единство“, на композиторот Киприан Порумбеску. Текстот на химната, пак, е поема напишана од познатиот албански поет Александар Ставре Дренова, познат под акронимот Асдрени, роден во Корча во православно семејство, кој учел во грчко училиште и емигрирал во Букурешт. Во Романија се поврзал со други албански интелектуалци и писатели со кои започнал да ја јакне албанската дијаспора за борба за национално ослободување.
Поемата била отпечатена првин во албански весник во Софија, а потоа и во Букурешт. Текстот бил прилагоден на романската музика, а песната станала толку популарна, што била прогласена за химна во 1912, при прогласувањето независна Албанија. Денеска никому не му пречи што мелодијата била романска, ниту на Албанците, ниту на Романците. И нема зошто.
Трета теза: „Тоа не е НАША химна, туку МАКЕДОНСКА“.
Ова е теза што збунува, навредува, плаши и поставува многу прашања. Зарем повторна негација на правото на употреба на придавката „македонска“? Да, ова е македонска химна, на заедничката македонска држава, на сите македонски граѓани. Како што има и македонски домати и пиперки, македонско сирење, македонска мода, македонско образование и наука (иако на шкрги)… Безброј поими поврзани со географската одредница Македонија и името на државата.
Зашто, што и да имало низ вековите како зборче пред името, дали била тема, република, народна, социјалистичка, северна, секогаш тоа е само додавка на името Македонија. Впрочем и референдумот за независност беше за „независна Македонија“.
Кому и зошто му пречи придавката „македонски, македонска, македонско“? Па три децении душа ни изваде Грција со обид за забрана на оваа придавка, за да не дозволи да има македонски народ, македонски јазик, итн. Па затоа уште кога пркнавме како самостојна држава, по референдумот 1991, следната 1992 година во Лисабон, на состанок на Европскиот совет, успеа да издејствува декларација на цела Европска Унија, дека ќе нè признае како држава само БЕЗ ЗБОРОТ МАКЕДОНИЈА во името! За среќа, се најдоа доволно пристојни дипломати, кои брзо го поништија тој став. Но, голготата ни продолжи на друг начин…
Не очекуваме сега, наместо Грците, СО ИСТА ТЕЗА да настапуваат нашите сограѓани од партиите на Албанците. Се надевам ќе ја разберат горчината кај Македонците. И да не ја прават грешката на многу етнички лидери низ светот, кои произлегле од меѓуетнички конфликт и кои и во мирни услови ги држат тензични односите со другите заедници во една заедничка држава, сакајќи да го задржат така и своето место во политиката и во поделбата на моќта.
За ова извонредно пишува политикологот Хоровиц, критикувајќи го консоцијалниот модел на Липхарт, па предлага интегративен модел на споделување на власта, со кој се решени конфликтите во Малезија и Шри Ланка.
Македонскиот модел на споделување на власта е комбинација од двата модела со граѓанска рамка на државата (Бибер). Ова ни дава можност, ако сме мудри и се воздржиме од прекумерни афектации, да обезбедиме поинтегрирано општество и пристојна држава. Да го научиме европскиот интеркултурализам. Можеме ли?
Лилјана Поповска.
